Het licht van de menselijke liefde is de weerkaatsing van het veel grotere licht van de goddelijke liefde”, zegt priester Michel Esparza. © Jan Frateur

Self-esteem of zelfwaardering is een term uit de wereld van de psychologie en wordt in het Nederlands soms vertaald met ‘zelfrespect’. Zelfwaardering en nederigheid zijn geen tegenpolen, zoals op het eerste gezicht misschien lijkt. Ware nederigheid impliceert een spontane vergeetachtigheid wanneer je je goed in je vel voelt, waarbij je jezelf accepteert en liefhebt ondanks je gebreken. Het gaat dus niet alleen over het vermijden van hoogmoed, maar ook over het voorkomen van een te lage dunk van jezelf. Zelfwaardering houdt in dat we onszelf op een positieve manier bekijken. In mijn boek spreek ik over nederige zelfwaardering: het leren liefhebben van onszelf zoals we zijn, met onze kwaliteiten én gebreken. Dat is niet alleen van belang voor onze persoonlijke groei, maar ook voor onze relaties met anderen. Onvrede met onszelf maakt het immers moeilijk om anderen lief te hebben, omdat persoonlijke zorgen en angst voor afwijzing ons dan opslokken. 

Gezonde zelfliefde
In de christelijke literatuur ontdekken we dat de notie van nederige zelfliefde altijd al aanwezig was. Er wordt ons bijvoorbeeld gevraagd onze naaste te beminnen zoals onszelf. Verder maken zowel antieke auteurs, zoals Thomas van Aquino, als recentere schrijvers, zoals Josef Pieper of C.S. Lewis, een onderscheid tussen twee houdingen ten opzichte van zichzelf: een gezonde (zelfliefde) en een ongezonde (eigenliefde). Dat concept is diepgeworteld in de mentaliteit van christenen. Niettemin kent zelfwaardering zijn uitdagingen, vooral omdat ze vaak wordt geassocieerd met zelfzucht of egoïsme. Toch hanteer ik deze term omdat hij universeel begrepen wordt en de boodschap toegankelijker maakt voor een breed publiek. 

Ellende of zelfverheerlijking
Iedereen heeft belang bij (nederige) zelfwaardering, ook atheïsten, maar ik denk dat alleen het christelijke geloof duurzame oplossingen biedt voor zelfwaarderingsproblemen. Per slot gaat het hier om waardigheidsbesef. Welke waardigheid kan een mens hebben die niet eens weet of hij morgen nog in leven zal zijn? Daartegenover is het besef door God geschapen te zijn uit zuivere liefde een immense bron van waardigheidsbesef! Dat besef ligt aan de basis van een diepe innerlijke vrede die ons in staat stelt ons volledig te wijden aan het vrij en onbaatzuchtig liefhebben van anderen. Zij die Gods liefde daarentegen niet kennen, worden vaak gedreven tot het najagen van succes om hun zelfwaardering te vergroten, wat eigenlijk nooit leidt tot een bevredigende relatie met zichzelf en anderen. Met hun zwakheid en gebreken geconfronteerd zien deze mensen vaak slechts twee opties: ofwel erkennen ze hun ellende en worden ze depressief, ofwel hemelen ze zichzelf op, wat nooit duurzame vrede oplevert. Het cultiveren van een positieve houding over onszelf is belangrijk, maar mag niet ten koste gaan van de waarheid over onszelf, want zelfbedrog brengt geen bevrijding. Daarom ligt de ongenuanceerde zelfwaarderingscultuur aan de basis van latere frustraties.

Gevoed door liefde
Gezonde zelfliefde is het doeltreffendste tegengif tegen egoïsme. De ervaring leert dat zelfliefde en eigenliefde omgekeerd evenredig zijn: hoe groter de ene, hoe kleiner de andere. Over zelfwaardering spreken is dus niet egoïstisch. Integendeel, wie in de knoop zit met zichzelf, zal moeilijk anderen goed kunnen liefhebben. Mijn relatie met anderen hangt af van mijn zelfwaardering, en de liefde die ik ontvang voedt mijn zelfliefde. Maar kan ik wel een volmaakte menselijke liefde vinden die mijn zelfliefde ten diepste voedt? Ja en nee. Ik vergelijk de mooiste menselijke liefde op aarde met het licht van de vollemaan: in feite is dat licht de weerkaatsing van het veel grotere licht van de zon. Hoe meer menselijke liefde wij ontvangen, hoe gemakkelijker wij onszelf kunnen liefhebben en hoe meer we ervaren door God (de zon) bemind te worden. Maar enkel het licht van de zon kan ons hart totaal bevredigen. Daarom beweerde de Heilige Augustinus dat ons hart onrustig zal blijven totdat het in Hem zijn rust vindt.

Christelijke oplossing
In plaats van ons te verliezen in oppervlakkige verlangens die nooit echt verzadigen, zouden we rechtstreeks naar de bron van onze diepste waardigheid moeten gaan: de prachtige realiteit onvoorwaardelijk geliefd te zijn door een barmhartige God. In de Heilige Schrift heeft Hij zich geopenbaard als een Vader die ons bemint als de beste moeder. We zijn zo gemaakt dat we verlangen naar een liefde die ons niet alleen accepteert ondanks onze fouten, maar ons juist meer bemint daarom. Een goede moeder toont een bijzondere voorliefde voor haar zwakste kind. Door onszelf te zien door de ogen van wie ons het meest en het best liefheeft – God – herstellen we wat sinds het begin der tijden verstoord is geraakt. Alleen door ons bewust te zijn van de diepte van Gods liefde kunnen we onszelf zoals we zijn liefhebben en de vreugde ervaren van het onbaatzuchtig liefhebben van anderen.’ 

Michel Esparza, Liefde en zelfrespect, Betsaïda/De Boog, Utrecht, 2017, 240 blz.

Podcast over het boek: www.radiomaria.be/catechismus/catechesereeks-liefde-en-zelfrespect

Verder lezen?

Log in op uw Tertio account en lees meteen verder

Nog geen abonnee? Koop makkelijk en veilig uw abonnement op onze website.
Enkel digitaal lezen? Neem een digitaal abonnement en lees meteen verder.
Of maak een Tertio proefaccount aan en lees 1 maand gratis online!