Door AI gegenereerd beeld van Jezus als biechtvader in een biechtstoel. © Philipp Haslbauer

Aanleiding voor Deus in machina was de honderdste verjaardag van het Sint-Lucasgezelschap, een Zwitsers netwerk van architecten, kunstenaars, theologen, kunsthistorici, wetenschappers en instellingen zoals religieuze genootschappen, parochies, erfgoedorganisaties, universiteiten en hogescholen. De leden van deze vereniging cultiveren en bevorderen het discours op het gebied van hedendaagse kunst, architectuur, spiritualiteit en religies in de moderne samenleving.

Vertrouwen
Het kunstproject in de oudste parochiekerk van Luzern liep van augustus tot oktober vorig jaar en had tot doel deelnemers kritisch te laten nadenken over de grenzen van de technologie in een religieuze context. De kunstinstallatie werd opgesteld in een biechtstoel waarbij achter het raster een afbeelding van Jezus interactief antwoorden gaf in wel honderd talen. De naam van het project is een knipoog naar de spreekwoordelijke deus ex machina – de god uit de machine – die aan het slot van een verhaal voor een onverwachte wending zorgt. In Luzern stond in het kader van Deus in machina – God in de machine – de vraag centraal of een machine in staat is met een mens te communiceren op een religieuze en spirituele manier. Een andere belangrijke onderzoeksvraag was in welke mate mensen met existentiële vragen een machine in vertrouwen nemen en de antwoorden ervan aanvaarden?

Geen biecht
Deus in Machina werd geconcipieerd door Philipp Haslbauer en Aljosa Smolic van het Immersive Realities Center aan de Hochschule Luzern, samen met Marco Schmid, die als theoloog verbonden is aan de Peterskapelle. Het gezicht van de langharige AI-Jezus was gebaseerd op dat van Haslbauer. Deelnemers aan het interactieve project werden er vooraf op gewezen dat het niet om een biecht ging. Hun werd geadviseerd geen persoonlijke zaken te onthullen en te bevestigen dat ze begrepen dat het contact met de AI-Jezus op eigen risico gebeurde. Het AI-programma werd gevoed met Bijbelse teksten en theologische teksten die van het internet werden geplukt. Om te voorkomen dat de AI-Jezus dingen zou zeggen die indruisen tegen de leer van de Kerk, konden dertig personen nog voor de eigenlijke start van het project Deus in machina testen.

Risico
Schmid was er aanvankelijk over verbaasd dat de Kerk het risico durfde te nemen dat AI misschien antwoorden, interpretaties of adviezen zou geven die ingaan tegen de leer. Na de lancering van het project zorgde de Kerk er wel voor dat er altijd ondersteuning voor de deelnemers in de kerk aanwezig was. “We hadden niet de indruk dat hij rare dingen zei, maar we konden niet garanderen dat dat niet zou gebeuren”, zei Schmid in een interview. Hij is dan ook van oordeel dat de AI-Jezus het best gewoon een experiment blijft. Hij wees erop dat AI niet over sociale of emotionele intelligentie beschikt, wat in een kerkelijke context van zielenzorg uiterst relevant is. Zelfs al kan AI via video de mimiek van iemand interpreteren of via stemanalyse een indruk krijgen van de emotionele toestand van een persoon, toch heeft AI geen “morele vaardigheid”. “Artificiële intelligentie heeft geen geweten”, stelde Schmid.

Vragen en reacties
Vragen die aan de AI-Jezus werden gesteld, waren onder meer: wat gebeurt er na de dood? Heb ik genoeg gedaan om in de hemel te komen? Bestaat God echt? Hoe vind ik de liefde van God? Waarom is er zoveel leed in de wereld? Volgens de initiatiefnemers domineerden de thema’s liefde, relaties, dood, eenzaamheid en vrede. Niet alleen katholieken maar ook protestanten, gelovigen van andere religies, agnosten en atheïsten wilden met de AI-Jezus praten. Ze konden na afloop een vragenlijst invullen. De reacties waren uiteenlopend. Velen vonden het onderhoud inspirerend en respectvol. Vooral christenen gaven aan dat de ontmoeting vaak een “spiritueel moment” was. Sommigen waren minder positief en vonden de antwoorden oppervlakkig of van het niveau van scheurkalenderwijsheid. Of ze gaven aan niet te kunnen praten met een machine.

Eenzaamheid
Het project Deus in machina doet de vraag rijzen welke rol technologie kan spelen op spiritueel vlak. Kan AI antwoorden geven op vragen die we niet meer aan anderen durven te stellen? Schmid kent naar eigen zeggen mensen uit zijn naaste omgeving die ChatGPT gebruiken als ze raad nodig hebben omdat er op dat moment niemand is om mee te praten. Volgens hem mag het gebruik van AI door eenzame personen niet onderschat worden. De laagdrempeligheid van AI is volgens de theoloog zeker een van de redenen geweest waarom de AI-Jezus zo veelvuldig bezocht werd door mensen met uiteenlopende achtergronden.

Verder lezen?

Log in op uw Tertio account en lees meteen verder

Nog geen account? Neem een digitaal abonnement en lees meteen verder.
Of maak een Tertio proefaccount aan en lees 1 maand gratis online!