Christen, waar ben je?

Heeft de Kerk het intellectuele debat opgegeven en gaat ze op in een soort gemakkelijk moralisme, zoals Rik Torfs stelt in zijn tweespraak met Emmanuel Van Lierde (blz. 8-11) ? Een provocatieve vraag, die katholieken dwingt tot een zelfonderzoek. Want laten we eerlijk zijn: in de grote maatschappelijke discussies zijn de Kerk en bij uitbreiding gelovigen vrijwel afwezig.

Bloei
Dat is ooit anders geweest. In de jaren na het concilie bloeide het intellectuele leven in de katholieke wereld als zelden tevoren. Specifiek in Vlaanderen en Nederland werden er een indrukwekkend aantal boeken uitgegeven. De conciliedocumenten en de grote Duitse theologische encyclopedieën werden in het Nederlands vertaald, net als de werken van theologen als Romano Guardini, Henri de Lubac, Yves Congar, Karl Rahner, Hans Küng en Pierre Teilhard de Chardin. Ze kenden bovendien een grote oplage. De ‘pastoorsbibliotheken’ en die van geïnteresseerde leken waren goed gevuld en er werden heel wat gespreksgroepen georganiseerd. Die bloei kwam er na een lange periode waarin katholieken nauwelijks lazen en intellectueel gevoed werden. 

Braindrain
Die postconciliaire dynamiek kan ons nu verwonderen. Vandaag krijgen katholieke uitgevers hun boeken nauwelijks nog gesleten en het aanbod van originele denkers is sterk verminderd. Theologische faculteiten zien hun studentenaantal slinken en priesterschap wordt al lang niet meer beschouwd als de keuze van een verstandige mens. De leegloop van de kerken was ook een braindrain. De K van katholiek verdween bij de middenveldorganisaties en wordt ook bij academische instanties in vraag gesteld. Dat heeft zeker te maken met de teleurstelling bij veel gelovigen dat de conciliaire dynamiek al gauw gestopt werd en er geen aggiornamento gerealiseerd werd. De K werd daardoor geïdentificeerd met de gepercipieerde bekrompenheid van de Kerk als instituut. Maar ook de C verdween al snel. Christelijk wordt niet meer gezien als wat het ooit was: een revolutie in het denken en handelen.

Relevantiecrisis
De oorzaak bij de Kerk alleen leggen is eenzijdig. De implosie heeft zeker ook te maken met de opvattingen die parallel met die intellectuele bloei al smeulden: dat wie een beetje nadenkt net niet in God gelooft. Die overtuiging won verbazend snel veld. De oorzaken zijn heel divers: de atheïstische filosofie die al met Nietzsche begint, mei ‘68 als antiautoritaire revolutie, de neoliberale ideologie die economie tot religie maakt, de sociologische veranderingen. De combinatie van een cultuurvijandige officiële Kerk aan de ene kant en de secularisering van de katholieke diaconie aan de andere kant, stortte de Kerk in een relevantiecrisis. Ze werd niet meer aantrekkelijk als gesprekspartner, laat staan als een beweging om je voor te engageren. Dat is een zorgwekkende evolutie. Na de extra klap door Godvergeten dreigen Kerk en gelovigen zich te gaan afsluiten van de wereld en zich te concentreren op het binnenkerkelijke. Psychologisch begrijpelijk, maar helemaal fout.

Terug naar het verhaal
In die zin snijdt de kritiek van Torfs hout: door het intellectuele debat niet meer aan te gaan, verliest de Kerk en bij uitbreiding het geloof zijn relevantie. Hij vindt dat de nadruk op de moraal, vroeger de seksuele, nu de sociale, voorbij gaat aan de kern van het geloof en de eigen bijdrage van de christelijke stem in de samenleving. Dat is wat kort door de bocht. Het klopt wel dat de moraal maar mogelijk wordt vanuit de essentie: de ervaring in Christus van een God die mens wordt. Een barmhartige en meelevende God. Die kern behoedt tegen het vervallen in moralisme. Dat is een kwaal die niet enkel in de Kerk aanwezig is, maar ook in de samenleving met haar regelneverij, waarin moraal gejuridiseerd wordt en drijft op de tijdgeest. De uniciteit van het christelijk geloof is net dat het bevrijding betekent van de kramp van het moralisme, zoals de apostel Paulus en vele anderen na hem getuigen. Het opent de horizon van de mens om ondanks al zijn imperfectie, kwetsbaarheid en falen toch te mogen vertrouwen en hopen. We moeten daarom de intellectuele kracht en moed vinden om terug te gaan naar het bevrijdende en verwelkomende verhaal van het geloof en vandaaruit in gesprek gaan met andersdenkenden over de grote evoluties, vragen en zorgen van deze tijd. Zoals het “Adam waar ben je?” van het scheppingsverhaal, klinkt nu de vraag “christen waar ben je?”. Dat zou wel eens dé toekomstvraag voor gelovigen in Vlaanderen kunnen zijn.

Tertio is opgericht om op die vraagt te antwoorden en het intellectuele debat aan te gaan in alle vrijmoedigheid. Constructief kritisch voor wat er in de samenleving gebeurt, ook voor christenen en de Kerk.