Constructieve journalistiek

De Werelddag voor Sociale Communicatie van komende zondag valt op een ongezien moment in de geschiedenis van de communicatie. Die kwam door verschillende factoren in een gigantische evolutie terecht. Artificiële intelligentie brengt de journalistiek in een existentiële crisis, stelt de Vlaamse Vereniging van Journalisten. Niet alleen omdat ze bang zijn dat AI hen zal vervangen. AI breit massa’s gegevens aan elkaar en brengt geen nieuwe inzichten, zoals goede journalistiek doet. Bovendien kan AI tot manipulatie van de waarheid leiden. Datasets worden op het internet verzameld en niet meer door mensen, maar door geautomatiseerde systemen gecontroleerd. Nogal wat klokkenluiders waarschuwen voor het mens- en wereldbeeld van Big Tech: die hebben weinig op met ethische overwegingen. Journalistiek dreigt daardoor beroofd te worden van zijn verdiepende, kritische aspect.

Wijsheid van het hart
Paus Franciscus koos dus niet toevallig ‘AI en communicatie’ als thema van zijn brief voor de Werelddag voor de Sociale Communicatie. Nee, hij wijst AI niet af, maar die moet wel ondergeschikt blijven aan de ‘wijsheid van het hart’. Die is volgens de paus “de deugd die ons in staat stelt het geheel en zijn delen te integreren”. Daarmee formuleert hij de roeping van de journalist: waarheidsvinding die oog heeft voor de complexiteit van de wereld.

Clickbait
Net die waarheidsvinding is in gevaar. AI is niet de enige bedreiging, ook al versnelt haar opkomst de crisis van traditionele media. Die moeten namelijk knokken om te overleven. Meermaals resulteert dat in sloganeske en weinig genuanceerde berichtgeving. Zelfs ‘kwaliteitskranten’ stappen daarin mee. Koppen moeten ‘clicks’ opleveren, met uitschuivers en weinig diepgang tot gevolg. Ook de selectiviteit in berichtgeving is opvallend. In complexe dossiers zijn haast alle kranten in ditzelfde bedje ziek. Kijk maar naar het misbruikdossier. Slachtoffers die niet meezingen in het Devillé-Vansteenbrugge-koor, krijgen tot hun grote frustratie geen stem. Of nog: wie vandaag in de fout gaat, krijgt in de media een publiek proces nog voor het gerecht zijn werk kan doen. Waar blijft de bekommernis om de impact op hun gezin en naasten? Het lijkt alsof enkel negativiteit kan scoren: toxische leiders, gebuisde ministers, falende justitie, ondermaats onderwijs… Uiteraard is kritisch zijn een taak van de pers. Maar op deze manier versterk je polarisering, verharding en genadeloosheid in een samenleving.

Nieuwe kanalen
Geen wonder dat een steeds grotere groep mensen afhaakt van traditionele media. Vooral jongeren lezen nauwelijks nog kranten, en tv- of radionieuws gaat aan hen voorbij. Hun informatiekanalen zijn sociale media, met TikTok op kop. Dat betekent een behoorlijke uitdaging voor de journalistiek en voor de samenleving. Zo willen veel ‘first-voters’ voor Vlaams Belang  en PVDA stemmen. Dat heeft onbetwistbaar ook te maken met de sterke aanwezigheid van die partijen op TikTok. Sociale media zorgen er met hun AI-algoritmes bovendien voor dat je in ‘echokamers’ terechtkomt – plekken waar je enkel je eigen mening hoort en versterkt.

Constructieve journalistiek
Naast goede en kritische nieuwsgaring hebben we nood aan constructieve journalistiek. Die stroming vindt haar wortels in de positieve psychologie. Dit soort journalistiek verhult de problemen niet, wel zoekt ze naar mogelijke oplossingen in plaats van rond te draaien in negativiteit en conflict. Constructieve journalistiek laat ook zien wat wel goed gaat. Ze creëert een klimaat van nuance en hoop. En zo sluit ze aan bij de zoektocht naar de ‘wijsheid van het hart’ die mensen samenbrengt in plaats van uit elkaar drijft.

Durven experimenteren
Christelijk geïnspireerde media zoals Tertio hebben hierin een essentiële taak. Omdat ze kiezen voor constructieve journalistiek, vormen ze een baken in de huidige mediacrisis. De grote uitdaging? Die bijdrage in het nieuwe medialandschap laten klinken en nog meer experimenteren in het digitale veld en op sociale media. Wat je te zeggen hebt, moet je doen waar mensen te bereiken zijn en op een manier die hen aanspreekt. Die weg wil Tertio alvast op zijn eigen manier verder verkennen.