D-Day 

Tachtig jaar geleden, op 6 juni 1944, ging op de stranden van Normandië de operatie Overlord van start, het begin van het einde voor het Duitse naziregime. De landing van de geallieerden op de Franse stranden ging de geschiedenis in als “D-Day”, een begrip dat bij uitbreiding een belangrijke of beslissende dag is gaan betekenen. Acht decennia later trekken de Europeanen naar de stembus om een nieuw Europees Parlement te kiezen. Volgens de peilingen staat daarbij een ruk naar rechts in de sterren geschreven. Dat de zwakste zondebokken daarvoor het gelag zullen betalen ook.

AfD 
Verwacht wordt dat in Duitsland het als extreemrechts bestempelde Alternative für Deutschland (AfD) vooral in de oostelijke deelstaten goed zal scoren. De lokale verkiezingen van 26 mei in de Oost-Duitse deelstaat Thüringen leidden evenwel niet tot de gevreesde doorbraak van die partij. Een aantal recente incidenten die erop wijzen dat een deel van de partijleden aanleunt bij het nazisme, is daar waarschijnlijk niet vreemd aan. Vorige maand werd het AfD uit de radicaal-rechtse fractie Identiteit en Democratie (ID) van het Europees Parlement gezet. In die fractie zitten nu nog acht partijen waaronder het Vlaams Belang, De Nederlandse Partij voor de Vrijheid (PVV) van Geert Wilders, het Franse Rassemblement National (RN) en de Italiaanse Lega. Het nationaal-conservatieve Fratelli d’Italia van de Italiaanse premier Giorgia Meloni is geen lid van de ID-fractie maar van de fractie Europese Conservatieven en Hervormers (ECR). 

Breuk
Het RN was als eerste bereid te breken met het AfD om in aanloop naar de Europese verkiezingen salonfähig te blijven. Concrete aanleiding voor de breuk was een uitspraak van de lijsttrekker van het AfD voor de Europese verkiezingen Maximilian Krah waarin hij de Schutzstaffel of SS relativeerde. De opmerking van Krah volgt op de eerdere onthulling dat vorig jaar enkele AfD’ers deelnamen aan een bijeenkomst in Potsdam waar gesproken werd over de “remigratie” – lees deportatie – van migranten en van Duitsers met een migratieachtergrond. Daarbovenop kwamen nog beschuldigingen wegens spionage voor Rusland en China. 

Zoete broodjes
Terwijl Duitsland op 23 mei de 75ste verjaardag van zijn grondwet vierde, broedt de Italiaanse premier Meloni op een autoritaire grondwetswijziging die de macht van de president inperkt en die streeft naar een rechtstreeks door het volk verkozen premier die meteen vijf jaar aan de macht zou blijven. Bovendien zou een nieuwe kieswet 55 procent van de parlementszetels toekennen aan de coalitie die het hoogst scoort bij de algemene verkiezingen. De bestaande grondwet, die na het einde van het fascisme werd aangenomen, wou precies verhinderen dat ooit nog een figuur als Benito Mussolini alleen zou kunnen regeren. De plannen van Meloni vormen voor Ursula von der Leyen blijkbaar geen bezwaar om bij de niet van autoritaire trekjes gespeende Meloni zoete broodjes te bakken om na de verkiezingen namens de Europese Volkspartij (EVP) aan de macht te kunnen blijven als voorzitster van de Europese Commissie. 

Graadmeter
De Europese verkiezingen worden een graadmeter voor het politieke klimaat in de EU, een project dat op de eerste plaats een vredesproject was dat oorlogen als gevolg van nationalistische oprispingen wou voorkomen. De generatie die de terreur van het naziregime aan den lijve heeft ondervonden en die de bevrijding van Europa bewust heeft meegemaakt, begint te verdwijnen. Ondanks hun getuigenissen en alle andere manieren om te sensibiliseren voor de gevaren van het nazisme en het fascisme, borrelen de ideeën ervan weer op. De 21ste eeuw lijkt intussen een opeenvolging van crisissen die angstgevoelens oproepen die gemakkelijk voor politiek gewin aangewakkerd kunnen worden. Zullen ze op termijn leiden tot een extreemrechts nog niet nader benoemd ‘-isme’ en zullen de Europese verkiezingen daarvoor een beslissende dag blijken te zijn geweest? Hebben de duizenden geallieerde soldaten die bij de landing in Normandië sneuvelden daarvoor hun leven gegeven?