Procession Portrait of Queen Elizabeth, ca 1600-1603

Queen Elizabeth I door Robert Peake (c.1601). © Wikimedia

“Doden voor de natie, niet voor God”

Enkele jaren geleden publiceerde theoloog William Cavanaugh met The Myth of Religious Violence een opzienbarende studie over de verhouding tussen de moderne natiestaat, religie en geweld. Nu diverse grootmachten vaak weer religieuze taal gebruiken terwijl ze hun spierballen laten rollen, loont het de moeite hem aandachtig te beluisteren.

Een definitie geven van religie is niet zo eenvoudig. Je kunt religies inhoudelijk definiëren, op basis van wat mensen geloven. Religieuze overtuigingen en praktijken hebben dan misschien te maken met God of goden, seculiere niet. “Zulke definities zijn problematisch”, merkt William Cavanaugh op, “want onder meer het taoïsme, confucianisme en veel soorten boeddhisme verdwijnen in dat geval van de gebruikelijke lijsten met wereldreligies.” Ook de algemenere term transcendentie biedt volgens de professor geen oplossing. “Je moet die term erg vaag maken om daarmee iets over pakweg het boeddhisme te zeggen, want oorspronkelijk duidt hij op een joods-christelijk idee – de scheiding tussen Schepper en schepping – dat het boeddhisme niet kent. En als goddeloos boeddhisme wegens zijn gerichtheid op een vorm van transcendentie op de lijst met religies thuishoort, kun je goddeloos mar-
xisme er nog moeilijk van uitsluiten, evenmin als nationalisme en consumentisme bijvoorbeeld.”