Het onverwachte blijven verwachten

Het nieuws klonk opgewekt, bijna triomfantelijk: de overvloedige regenval van de voorbije tijd zorgt voor een puike luchtkwaliteit, beter dan de rest van 2023. Dat danken we aan de Scandinavische depressie die onze streken nog een tijdje in haar greep houdt en de kans verkleint dat we deze zomer hier nog een hittegolf meemaken. Niet dat we daar tegenwoordig nog op zitten te wachten. Dat er dit jaar – weer eens – hitterecords sneuvelden in delen van Azië, Europa en de VS, is verre van geruststellend. De beelden van de hemel in New York die in juni oranje kleurde ten gevolge van de bosbranden in Canada, ademden een apocalyptisch sfeertje. Nooit eerder was de luchtkwaliteit in de metropool zo slecht. In Rhodos ondervonden toeristen aan den lijve wat het is om klimaatvluchteling te zijn – al konden zij, anders dan de locals, wel terugkeren naar een veilige thuis.

Handelen is geboden
De klimaatverandering gaat zo snel dat je in minder dan een mensenleven de impact ervan kunt vaststellen. Vorige herfst waarschuwde Unicef in een rapport dat de stijgende temperaturen en hittegolven nu reeds “alarmerende risico’s” met zich meebrengen voor kinderen. De hitte heeft niet alleen een impact op hun gezondheid, leefomgeving en voedselzekerheid, maar ook op hun onderwijs. Extreme temperaturen leiden tot concentratiestoornissen en bij hittegolven worden scholen vaak tijdelijk gesloten. Unicef benadrukt dat de situatie tegen 2050 helemaal dramatisch wordt als er onvoldoende effectieve klimaatmaatregelen worden genomen. Handelen is dus werkelijk geboden.   

Helder richtsnoer
Het is niet omdat duizenden jongeren de zomer feestend doorbrengen op muziekfestivals, dat ze niet wakker liggen van de toestand van de wereld. Duurzaamheid krijgt in de evenementensector stilaan meer aandacht. Ook de zeventiende editie van de Wereld Jongeren Dagen (WJD), die momenteel ruim 400.000 jongeren samenbrengt in Lissabon (zie blz. 5), is duurzamer dan alle voorgaande, met aandacht voor economische, sociale en ecologische duurzaamheid. Ook het Vaticaanse initiatief om tijdens de WJD een vriendschappelijke ontmoeting te faciliteren tussen Russische en Oekraïense deelnemers, voedt de hoop op een betere wereld. 

Verzuchting
Dergelijke inspanningen zijn welkom, want met alles wat er in de wereld speelt, is het niet zo eenvoudig om hoopvol te blijven. Het is een verzuchting die je vandaag wel vaker hoort en die niet nieuw is. Heel wat filosofen en theologen hebben zich met het thema beziggehouden, vaak met de focus op de eindigheid en sterfelijkheid van de mens. De Duits-Amerikaanse joodse filosoof Hannah Arendt (1906-1975) deed echter het omgekeerde: zij vertrok in haar denken vanuit het gegeven dat er zich een radicaal nieuw begin aandient telkens wanneer een mens wordt geboren. Bovendien blijft de mens zijn hele leven als het ware een boreling en een nieuwkomer dankzij het vermogen om zelf iets nieuws te beginnen en zo de wereld te vernieuwen – een concept dat ze later ‘nataliteit’ noemde. Ons leven lang kunnen we over dat vermogen beschikken, verzekert Arendt, tenminste zolang we ons het zicht op een totaal nieuwe horizon niet laten ontnemen door het keurslijf van het verleden. Concreet betekent dat voor haar onder meer: zolang we ons niet laten vangen door gedachteloze bureaucratie en verstarde instituten, en onderscheid blijven maken tussen feit en fictie, waarheid en onwaarheid. Een helder richtsnoer dat navolging verdient – in het klimaatbeleid, maar ook veel ruimer in maatschappij en Kerk.  

Gebaande wegen verlaten
Arendts concept van nataliteit – dat trouwens zeer nauw aanleunt bij de fundamenten en de betekenis van de menswording in het christelijk geloof – inspireert en geeft hoop: we mogen altijd het onverwachte verwachten. Menselijk handelen kan immers wel degelijk bergen verzetten. Maar het vraagt ook moed en vertrouwen, want zodra gebaande wegen verlaten worden, valt nooit helemaal te voorspellen wat de uitkomst zal zijn. Vast staat evenwel dat meer van hetzelfde ronduit dramatische gevolgen heeft voor de huidige en komende generaties. Is het dan niet onze – excusez le mot – verdomde morele plicht die moed en dat vertrouwen op te brengen?