© Wereld

In het najaar van 2024 zond de VRT Het Vaticaan – De staat van de Kerk uit. In zes afleveringen maakte Rik Torfs de staat van de kerk op. Op het einde van elke aflevering volgde er een disclaimer: “Deze documentaire is slechts een momentopname. Zoals elk instituut evolueert het Vaticaan voortdurend.” Deze reeks maakt inderdaad een momentopname, maar wel een met opvallende momenten die verdere reflectie oproepen. 

Zo waren er bijvoorbeeld de opvallende en boude uitspraken van Lucetta Scaraffia in de aflevering Een kwestie van geloven. Zij stelde namelijk dat slechts een minderheid van de kardinalen in God gelooft. Dat ze dan nog in de kerk aanwezig zijn, heeft volgens haar vooral te maken met hun carrière en met het feit dat ze wel in de kerk geloven als instituut. Toch was dit volgens mij niet het meest opvallende moment.  

Vrouwenwijding
In de derde aflevering, Vrouwen in de Kerk, toont het interview van Torfs met Ida Raming aan hoe de katholieke kerk soms een reus op lemen voeten is. In veel lijkt de Kerk op de reus uit het boek Daniël; bovenaan is de reus van goud, zilver en brons, maar onderaan staat de reus op lemen voeten. Lokaal is de pastorale realiteit complexer en brozer dan de klare taal hoger op de piramide. Kort samengevat maakt deze aflevering nogmaals duidelijk dat de vraag naar de priesterwijding van vrouwen in de Katholieke Kerk eigenlijk definitief afgesloten is. Wat nog duidelijker wordt, is de pijn en het gevoel van onrechtvaardigheid die dit doorheen de Kerk teweegbrengt. Tegelijkertijd blijft het diaconaat voor vrouwen voorwerp van discussie en contestatie tot op de bisschoppensynode van 2021-2024. 

In de discussie over de wijding van vrouwen zijn er voor- en tegenstanders, beiden soms even rabiaat. Je hebt ook mensen die aan de kant blijven staan, mensen die met hun intellectueel werk wegen proberen uit te stippelen en mensen die niet bij de pakken blijven zitten. Het voorbeeld van Raming is interessant omdat zij, meer dan twintig jaar geleden, de voorpagina’s haalde. 

Raming en zes andere vrouwen werden in 2002 op een boot op de Donau priester gewijd voor de katholieke kerk, zo zeggen ze zelf. Ze hebben daarvoor alle zeven een excommunicatie opgelopen. De bisschop die hen gewijd heeft, was voordien al geëxcommuniceerd. De meeste Vaticaanse dicasteries en congregaties staan nochtans niet bekend voor hun transparantie en doeltreffendheid, maar de waarschuwingen aan het adres van deze zeven vrouwen en het uiteindelijke decreet van excommunicatie staan gewoon op de website van het Dicasterie voor de Geloofsleer, gedateerd enkele weken na hun overtreding.  

In de serie Het Vaticaan zie je Raming echter deelnemen aan een eucharistieviering van de lokale geloofsgemeenschap, niet als voorgangster, maar als deel van het Volk Gods. Ze gaat ook zonder probleem te communie. Ze kiest er bewust voor om de katholieke gemeenschap niet te verlaten en haar geloof in gemeenschap te vieren en overtreedt daarmee vermoedelijk nog verschillende regels. De opgelopen excommunicatie leidt echter tot een schril contrast. Hoge vertegenwoordigers van de gemeenschap zeggen dat ze niet ten volle kan en mag deelnemen aan het gemeenschapsleven en dat ze niet mag putten uit de heilsmiddelen van de Kerk omdat ze ferenda sententia gestraft is. Dit wil zeggen dat de straf is opgelegd na uitdrukkelijke waarschuwing.  

De pastorale realiteit is echter weerbarstiger dan de heldere lezing van het kerkelijke recht. Raming komt in de documentaire namelijk kwetsbaar, authentiek en strijdvaardig voor. Het is eigenlijk moeilijk om geen sympathie voor haar te voelen. Jarenlang heeft ze als vrouw gestreden voor een plek in de Kerk, maar die heeft ze eigenlijk nooit gevonden. Officieel dan toch. Voor wat de kijker kan afleiden uit de beelden lijkt Raming eigenlijk best ‘op haar plaats’ in haar lokale geloofsgemeenschap. 

Spanningsveld
Het verhaal van Raming toont op zijn minst drie spanningen, die ik bekijk als een ‘case study’ net omdat hier zoveel vragen samenkomen. Als ‘schismatici’ hebben deze zeven vrouwen zich volgens de het Kerkelijk Wetboek onttrokken “aan het gezag van de paus of aan de gemeenschap met de onder zijn gezag staande kerkleden”. Dat is vermoedelijk niet hoe deze zeven vrouwen zichzelf zien. Raming blijft actief lid van de kerkgemeenschap en haar intentie is niet de gemeenschap met de andere kerkleden te doorbreken, ook al is ze het grondig oneens met de bepaling dat alleen een man geldig de wijding kan ontvangen, Dat is wel, en dat beseft ze zelf ook, een noodzakelijk gevolg ervan binnen de logica van het kerkelijk recht. Maar, binnen een juridisch systeem dat weinig of geen ruimte laat voor vrije meningsuiting, in het bijzonder over het thema wijding, dient te worden erkend dat er niet veel ruimte tot verzet was om te beginnen. 

“Lokaal is de pastorale realiteit complexer en brozer dan de klare taal hoger op de piramide”

Ten tweede toont het verhaal van Raming dat binnen een piramidaal georganiseerde geloofsgemeenschap de rechtsmiddelen meestal zo georganiseerd zijn in het voordeel van de hiërarchie. Alles wordt in het werk gesteld om een bepaalde vorm van eenheid te bewaren, waardoor de agency van deze zeven vrouwen beperkt was. Argumenteren voor de wijding van vrouwen kon al aanleiding zijn tot een straf. En hoewel iedereen in de parochie van Raming vermoedelijk weet wat ze op haar ‘kerfstok’ heeft, is er daar plaats voor barmhartigheid en gemeenschap. 

Tenslotte is een deel van de analyse ook contextueel. De manier waarop de kerk naar mannen en vrouwen kijkt en waarop de relevantie van verschillen tussen beiden gelezen wordt, is mede afhankelijk van sociale en culturele factoren en van de manier waarop de kerk naar de geschiedenis en haar traditie kijkt. 

Schisma
Ik laat nu graag het gladde ijs achter me door me niet uit te spreken over de geldigheid van de wijding van Raming of de noodzakelijkheid ervan. In eerste instantie wilde ik laten zien dat in de kerk, op lokaal niveau, best nog wat barmhartigheid te vinden is en dat hoogtheologische discussies ons dagelijks geloofsleven misschien toch niet al te veel moeten overschaduwen. 

Vervolgens vind ik de menselijke kant van dit verhaal van onschatbare waarde. Het doet er niet toe of ik het eens ben met de argumenten van Raming, als theoloog word ik wel uitgedaagd om het onrecht dat zij ervaart te zien, te erkennen en zeker niet onder de mat te vegen. 

Tenslotte raad ik iedereen formeel af om schismatieke paden te verkennen. Tegelijk merk ik op dat een decreet geschreven in een bureau in Rome soms botst met de concrete pastorale praktijk. Moesten sommige Vaticaanse diensten met dezelfde ijver andere dossiers behandelen als de snelheid waarmee Raming geëxcommuniceerd raakte, dan zou onze Kerk er als vanzelfsprekend veel geloofwaardiger uitzien.