01 1 Nicea ConstantineTheGreat_York (c) Wikipedia kopie

Bronzen beeld van Constantijn naast de kathedraal van York, de Noord-Engelse stad waar hij in 306 werd uitgeroepen tot keizer. © Wikimedia

Hoe Nicea de norm werd

1.700 jaar geleden vond in Nicea, in het huidige Turkije, het eerste oecumenisch concilie plaats. Behalve organisatorische beslissingen, onder meer over de vaststelling van de jaarlijkse paasdatum, was het discussiepunt er de vraag hoe de goddelijkheid van de Zoon gedefinieerd moest worden.

Het christendom nam van het jodendom het monotheïsme over, maar beleed vanaf het begin ook de goddelijkheid van de Zoon. Hoe dat te rijmen? Tegen het einde van de 2de eeuw leidde de theologische reflectie over de goddelijke Zoon tot een doctrine met het centrale concept van een goddelijke Logos die verenigd is met de Vader, maar tegelijk van Hem onderscheiden en aan Hem ondergeschikt is (subordinatianisme) en die de vertolker is van Gods wil in de schepping. Deze Logos-theologie was de toonaangevende doctrine van de Kerk tot aan het Concilie van Nicea. Volgens sommigen bedreigde die leer het monotheïstische karakter van het christelijk geloof. God, als het ene en uitsluitende beginsel (monè – archè) aan de oorsprong en de grondslag van alles wat bestaat, dient beschouwd te worden als een absolute en ondeelbare monade en alleen aan Hem komt de goddelijkheid toe.