“Niet aanwezig zijn in de digitale ruimte is eigenlijk schuldig verzuim.” © Jan Aelberts

“Jongeren verbinden met hun innerlijke kern”

Twee jaar na haar aanstelling tot directeur van de Interdiocesane Jeugddienst (IJD) kan Sofi Van Ussel terugblikken op een bewogen periode. IJD werd Kamino, een naam waarin de pelgrimsroute naar Santiago de Compostella weerklinkt en die met de ongewone K verwijst naar het katholieke geloof. Tussen het hoogtepunt van de Wereldjongerendagen (WJD) in Lissabon, het diepe dal van de documentaireserie Godvergeten en een controversieel bezoek van paus Franciscus aan België, timmert Van Ussel samen met haar team aan een hoopvolle weg voor de katholieke jeugdwerking in Vlaanderen.

“De naamsverandering is het resultaat van enkele processen die elkaar hebben versterkt”, zegt Sofi Van Ussel (1982). “IJD was een van de negen erkende jeugdbewegingen in Vlaanderen, maar dat letterwoord aan jongeren uitleggen bleek geen sinecure. Vanaf 2020 begon IJD te dromen van vernieuwing. Twee jaar later, toen ik als directeur aan de slag ging, lag in aanloop naar de Wereldjongerendagen (WJD) een plan op tafel voor de rebranding. Een nieuwe naam zou gepaard gaan met een ludieke actie waarbij een kermiskatapult bisschoppen de lucht moest inschieten. Behalve de bisschoppen had de IJD zijn bedenkingen bij dat idee van een creatief bureau. (lacht) De naamswijziging moet de kers op de taart zijn van een sterk verhaal. De synode over een synodale Kerk gaf ons impulsen om samen daarover na te denken. In welk verhaal geloven we? Hoe verbind je mensen daarrond? Hoe bouwen we daarop voort? De naam Kamino vertolkt de antwoorden op die vragen.”

Hoe dekt Kamino de lading van een hedendaagse jongerenpastoraal?
Sofi Van Ussel: “De naam verwijst naar een pad waarop we samen met jongeren als gelijkwaardige vips – very important pilgrims – op zoek gaan naar zin en betekenis. Daarbij verloochenen we onze wortels niet. Jezus blijft onze richtingaanwijzer, maar dan wel voor een gastvrij onthaal van wie we ook mogen ontmoeten op onze tocht. Op de WJD in de zomer van 2023 bleek hoe open jongeren zijn naar andere culturen en hoezeer ze bereid zijn met elkaar in dialoog te gaan. De voorbereiding op dat evenement hebben we aangegrepen om hen een stem te geven. De WJD mochten niet op zichzelf staan, maar moesten een hefboom worden voor de jongerenpastoraal van de toekomst. Daarom gaven we toen jongeren de kans in de media te getuigen over hun geloof of meer algemeen hun zoektocht naar zin. Aan die tocht en de getuigenis daarvan wil Kamino blijvend ruimte geven. Nog geen jaar na de WJD was de naamsverandering een feit. Er was daadwerkelijk een vernieuwende dynamiek op gang gekomen en jongeren hadden daar actief aan bijgedragen.”

“Geloven is opschuiven op de as van angst naar meer vertrouwen.”

Is Kamino vergelijkbaar met andere jeugdbewegingen?
“Meer dan alleen een jeugdbeweging zijn we een jongerennetwerk. We zien voor onszelf een belangrijke rol in de bewustmaking van het belang van spirituele educatie. In die hoedanigheid noemen we ons ‘vurige voorvechters’ en laten we ons professioneel bijstaan. We willen een kennis- en expertisecentrum worden inzake spirituele vorming. Kamino zou binnen afzienbare tijd een van de referenties moeten zijn voor elke jongere die richting zoekt. Niet toevallig is onze organisatie sinds kort lid van de Kinderrechtencoalitie Vlaanderen, waarvan het Verdrag in artikel 14 het recht van het kind op een veilige spirituele ontwikkeling bepleit.”

Welke andere rollen nemen jullie op?
“Naast ‘vurige voorvechters’ zien we ons ook als ‘warme verbinders’. De ene jongere is de andere niet. Als medepelgrims willen we elke jongere kunnen doorverwijzen naar de plek waaraan die op een gegeven moment nood heeft. Daarnaast zijn we ‘actieve doeners’. Vooral uit onze daden moet blijken dat we christenen zijn.”

Waarop zijn die daden gericht?
“We kennen al langer de Sustainable Development Goals (SDGs) van de Verenigde Naties, maar recentelijk richtten de VN ook hun aandacht op de competenties die je nodig hebt om die duurzaamheidsdoelstellingen te verwezenlijken. Wetenschappelijk inzicht is één zaak. Minstens even belangrijk is de ontwikkeling van een innerlijk kompas om je voor duurzaamheidsuitdagingen te interesseren en in te zetten. In dat verband is er vandaag sprake van Inner Development Goals (IDGs), de voornaamste doelstellingen bij de ontwikkeling van een krachtig innerlijk leven. Kamino wil die ontwikkeling bevorderen en jongeren vanuit hun kern als mens de weg naar maatschappelijk engagement wijzen. Alleen dan is dat engagement ook vol te houden en leidt het minder snel tot burn-out. Het waartoe en het waarom van maatschappelijke inzet moeten helder zijn omdat onmiddellijke beloningen meestal uitblijven. Succes is eerder mogelijk dan waarschijnlijk.”

“Als leidinggevende moet je je rol durven los te laten.”

De duurzaamheidsdoelstellingen van de VN weerklinken in de encycliek Laudato Si’ van paus Franciscus.
“Naar aanleiding van het pausbezoek eind september organiseerden we de zogenaamde Hope Happening, een soort mini-Wereldjongerendagen. Een veertigtal jongerenverenigingen uit Vlaanderen en Wallonië namen daaraan deel, samen zo’n 5.500 mensen. Op 28 september, zaterdagochtend, begonnen die aan een pelgrimstocht door Brussel met reflecties op basis van Laudato Si’. De Happening kwam ook op een synodale manier tot stand, met druk bijgewoonde vergaderingen.”

Hoe zag het vervolg eruit?
“Alle groepen kwamen samen in de voor de gelegenheid gebouwde City of Hope, waar de verenigingen zich aan elkaar voorstelden en workshops organiseerden en een festival met concerten losbarstte. Het onverwachte bezoek van Franciscus aan de happening was natuurlijk ook een bijzonder moment. De volgende dag gingen alle groepen naar de eucharistieviering in het Koning Boudewijnstadion. Het hele gebeuren stond niet op zichzelf, maar sloot aan bij de WJD in Lissabon, die hoop als thema hadden. De Hope Happening vormde verder ook een schakel met het Jubeljaar 2025, waarvan het thema ‘Pelgrims van hoop’ is. Ik denk dat we erin geslaagd zijn een verbindend verhaal te creëren, ondanks allerlei onvolkomenheden. De tijd om alles georganiseerd te krijgen was nogal kort. Niettemin waren de reacties van de buitenwereld vaak heel positief, met name in de media.”

“Met de Hope Happening tijdens het pausbezoek creëerden we een verbindend verhaal.” © Tania Mertens

Hoe belangrijk is aanwezigheid in de media voor Kamino?
“We willen vooral aanwezig zijn op sociale media, op wat de huidige synode het digitale continent noemt. Daarom nemen we deel aan een pilootproject van het Dicasterie voor de Communicatie. Daarmee belanden we bij onze vierde rol als ‘vastberaden voortrekkers’. We willen innovatief zijn. Jongeren zijn vaak individueel op zoek naar betekenis en naar kaders die hun zoektocht richting geven. Vandaag treffen ze online al te gemakkelijk extremistische visies aan, van welke soort dan ook. Het is dus heel belangrijk om genuanceerde stemmen en alternatieven te bieden. Niet aanwezig zijn in de digitale ruimte is eigenlijk schuldig verzuim. De digitale aanwezigheid keert de pastorale relatie ook om.”

Wat bedoelt u daarmee?
“Weinig jongeren zitten zondagmorgen om 9 uur in de kerk. In de digitale ruimte kunnen we er voor hen zijn op het moment dat ze ons nodig hebben, en niet wanneer wij denken dat mensen bij ons moeten zijn. Maar begrijp me niet verkeerd. Digitale pastoraal kan, net zoals de jongerenpastoraal, alleen bestaan vanuit een dragende gemeenschap. En die gemeenschap, waar iedereen met allerlei besognes terechtkan als in een veldhospitaal – om een woord van de paus te gebruiken – bestaat dankzij meerdere generaties. Vandaar dat we in ons pilootproject naar onszelf verwijzen als een hybride gemeenschap van influencers of hope. De digitale ruimte werkt drempelverlagend en maakt vaak eerste contacten mogelijk, bijvoorbeeld in de vorm van gesprekken met wie zich eenzaam voelt of gebukt gaat onder religieuze schaamte. Onze jongeren zijn zelf aanwezig op sociale media met authentieke getuigenissen en maken die communicatie dus mogelijk. Dat is heel belangrijk.”

“De ziel van een gemeenschap toont zich in hoe ze haar jongeren tot een diepere missie inspireert.”

Simon Eeraerts maakte als influencer filmpjes van de aankomst van de paus in Melsbroek.
“Dat is natuurlijk geen toeval. We hebben hem leren kennen als ondernemer. Samen met zijn vriendin Stien Edlund runt hij Avo&Cado, een kledingmerk dat inzet op duurzame productiewijzen. Ze maakten onze truien voor de Wereldjongerendagen en nadien ook de nieuwe Kamino-truien. Het was ontwapenend te zien hoe onbevangen en positief-kritisch Simon omging met het pausbezoek in zijn filmpjes. Daarmee belanden we in het hart van het Kamino-verhaal: het christelijk geloof aanreiken als richtingaanwijzer op het pad dat mensen bewandelen.”

Welke verwachtingen hebben de Kamino-jongeren vandaag van de paus, van de Kerk?
“Ze dromen van een radicaal integere en open Kerk, en van actieve jongerenparticipatie. Ze willen mee denken en beslissen. Ze dromen ook van een inclusieve Kerk, waar vrouwen, de lgbtqi+-gemeenschap en mensen met een beperking een volwaardige plaats krijgen. Daarnaast dromen ze nog van kerken als inspirerende ontmoetingsplekken voor de jeugd en plaatsen waar ze kunnen stilvallen. Ze willen ook meedenken over de herbestemming van kerken en ten slotte een sterkere dialoog met andere levensbeschouwingen omdat die zeer verrijkend zijn. Op dit moment missen ze het interlevensbeschouwelijke gesprek nog te veel in de Kerk. We moeten het werken aan al die dromen structureel verankeren, bijvoorbeeld door jongeren een plaats te geven in het bestuur van Kamino, zoals in andere jeugdbewegingen. We moeten dat geleidelijk verwezenlijken.”

Wat betekent die grotere verantwoordelijkheid van jongeren voor de invulling van het leiderschap in Kamino?
“De kracht van kwetsbaar leiderschap is fundamenteel voor mij. Door je kwetsbaar op te stellen nodig je de ander uit om jou te leren kennen en ook kwetsbaar te zijn. Je kunt dat pas doen als je je gedragen weet door een onvoorwaardelijke liefde die jou altijd voorafgaat en in staat stelt eerlijk naar jezelf te kijken. Christenen noemen haar God. Je naaste beminnen als jezelf betekent dat je alleen maar de ander kunt beminnen als je, ondergedompeld in die onvoorwaardelijke liefde, jezelf leert te beminnen. Als je jezelf graag ziet, ken je ook je eigen gebreken, valkuilen en fouten. Wie zijn eigen gebreken onder ogen ziet, ontwikkelt meer empathie voor de evenmin volmaakte ander en kan gemakkelijker vergeving schenken.”

De moed om je kwetsbaar op te stellen vereist veel vertrouwen.
“Geloven is opschuiven op de as van angst naar meer vertrouwen, ook al weet je dat mensen elkaars vertrouwen kunnen beschamen. Geloven is je durven over te geven aan onzekerheid, van de twijfel aan naar het vermoeden van God. Vroeger dacht ik dat je niet mocht twijfelen als je een goede christen wou zijn. Maar hoe geloviger ik word, hoe meer ik mij oefen in de twijfel. Vandaag betekent geloven voor mij groeien naar het vertrouwen dat ik mij ook in de moeilijkste momenten gedragen mag voelen. Mocht ik in mijn leiderschap daarentegen vooral zekerheid zoeken, dan zou ik een afhankelijkheidscultuur creëren waarin mensen zich vastklampen aan elk beetje macht. En dan doen mensen elkaar vroeg of laat de duvel aan.”

Paus Franciscus noemde zichzelf “de eerste zondaar” in het Koning Boudewijnstadion. Staat dat symbool voor het hedendaagse leiderschap in de Kerk – meer vanuit empathie, minder vanuit macht?
“Het is een hoopvolle uitspraak, maar ik zie toch nog veel mensen in de Kerk die zichzelf invullen vanuit hun rol. Terwijl het omgekeerde moet gebeuren, zeker bij christenen. Je mag je mens-zijn niet invullen vanuit de rol die je opneemt, maar je moet je rol invullen vanuit de mens die je bent. Dat is het fundament. Als leidinggevende moet je dan ook je rol durven los te laten. Achter elk visitekaartje schuilt een mens. Mensen verbinden zich niet duurzaam met wat je doet, wel met waarom je iets doet. Je moet kunnen vertellen van waaruit, waarom en waartoe je een rol opneemt. Als je die vragen niet kunt beantwoorden, is geen enkel engagement vruchtbaar en houd je het niet vol. Voorts is vooral in de Kerk nood aan een vorm van leiderschap die rechtdoet aan de volledige menselijke ervaring, waarbij mannelijke en vrouwelijke energie samenkomen. Toekomstgericht leiderschap zoekt een balans tussen daadkracht en empathie, tussen richting geven en verbinden. Eerder dan te concurreren met elkaar, moeten we ons afvragen welke complementaire rollen we kunnen ontwikkelen, en wel omwille van ons geloof in een gedeeld verhaal. En dan kan ieder aan een ander gunnen dat die schittert met de eigen talenten.”

En Kamino wil vooral jongeren laten schitteren?
“Jongeren zijn meer dan consumenten of statistische gegevens. De ziel van een samenleving toont zich in hoe ze haar jongeren tot een diepere missie inspireert. Als we jongeren leren zich te verbinden met hun innerlijke kern, geven we hun de veerkracht om tegenslagen te overwinnen. Spirituele vorming draagt bij tot mentaal welzijn. We hoeven de onzekerheden in een snel veranderende wereld niet weg te nemen, maar we moeten jongeren leren daar op een constructieve manier mee om te gaan. Een samenleving die jongeren de ruimte geeft in alle dimensies van het leven te groeien, is een samenleving die hoop schept. Geloofsgemeenschappen van zulke jongeren geven de Kerk ook de kans terug te keren naar haar diepste roeping: een plek worden van liefde, gerechtigheid en zorg voor elkaar. Er wacht ons in ieder geval een creatieve tocht vanuit een herontdekt verleden naar een hoopvolle toekomst. Buen Kamino!”