Neem de actievoerders van SOS Sint-Anna Gent: jarenlang vochten zij om hun geliefde Sint-Annakerk te behouden als plek van gemeenschap en zingeving. Hun inzet, hun passie – het mocht niet baten. In 2027 opent op deze plek een supermarkt, inclusief restaurant en wijnbar. Heilig huisje eruit, consumptiecultuur erin. Voor velen voelt het als een kerk die verkwanseld wordt, met de kassa als het nieuwe altaar. Op donderdag 3 april mag iedereen die de Sint-Annakerk een warm hart toedraagt nog één keer samenkomen. Daarna valt het doek.
“Met de sluiting van kerken verdwijnen gemeenschappen. En waarvoor? Voor nog een filiaal van een keten die al op elke straathoek zit?”
Het sluiten van kerken is geen neutraal proces. Het is niet alleen een kwestie van stenen en glas-in-loodramen, maar van een diepere verschuiving. Wat verdwijnt, is meer dan een gebouw – een kerk is een symbool, een ankerpunt in een steeds harder en onpersoonlijker wordende wereld. De vervreemding die veel mensen ervaren, maakt deel uit van een bredere crisis: niet alleen een spirituele leegloop, maar ook een ecologische en sociale ontworteling. Met de sluiting van kerken verdwijnen gemeenschappen. En waarvoor? Voor nog een filiaal van een keten die al op elke straathoek zit?
Hoop
Toch zijn er ook tekens van verzet – of liever gezegd: van hoop. Soms op onverwachte plekken. In Antwerpen werd vorige week een vijgenboom geplant in de tuin van de protestantse kerk De Brabantse Olijfberg. Geen toevallige aanplant, maar de 67ste in een groeiend netwerk van Laudato Si’-bomen, verspreid over het Nederlandse taalgebied. Ecokerk bracht ze onlangs allemaal in kaart onder de naam ‘Knooppunten van hoop’. De actie is geïnspireerd door paus Franciscus’ oproep tot integrale ecologie: het besef dat zorg voor de aarde en zorg voor de mens onlosmakelijk verbonden zijn.
Wat opschiet binnen dit netwerk is niets groots. Geen imposante kathedraal, maar een twijgje. Een frisse stengel groen tussen de ruwe stadsstenen. Maar dat is precies hoe Jesaja zegt dat de hoop ontspringt. “Er zal een twijgje opgroeien uit de stronk van Isaï, een scheut uit zijn wortels zal vrucht dragen” (Jesaja 11:1). Nieuw leven uit wat ogenschijnlijk dood is. Dat past perfect bij het beeld van de Laudato Si’-bomen: bescheiden, maar krachtig in hun belofte van veerkracht en vernieuwing.
Deze bomen mogen dan een schrale troost lijken – ze vervangen geen kerken, geen missen, geen rituelen. Maar ze belichamen wel iets anders: de wil om opnieuw te beginnen, om gemeenschap vorm te geven. De vijgenboom in Antwerpen werd geplant na een bezinnende clean-up door de stad, een gezamenlijk initiatief van Bisdom Antwerpen, het Protestants Sociaal Centrum, Attent, Kamino en Stad Antwerpen. Samen werkten zij aan een schonere, groenere stad. Dat is geen toeval. Ecokerk wil – geheel in lijn met het Jubeljaarthema ‘Pelgrims van de hoop’ – de 56 Vlaamse en 11 Nederlandse Laudato Si’-bomen verbinden via pelgrimsroutes. En pelgrimeren zit in de lift: de route naar Santiago de Compostela brak in 2024 alle records met bijna een half miljoen wandelaars. In een wereld waarin vervreemding en ontworteling toenemen, zoeken mensen nieuwe bakens, nieuwe rituelen, nieuwe vormen van samenzijn.
Geen excuus
Maar laten we niet te braaf zijn: bomen planten en pelgrimeren mogen geen excuus worden om stilzwijgend toe te kijken bij de afbraak van religieuze plekken. Het verdwijnen van kerken is geen neutrale ontwikkeling, maar een verlies dat om erkenning vraagt. Actievoerders zoals die van Sint-Anna strijden niet slechts voor een gebouw, maar voor de ziel van de stad. De vraag is: willen we steden waarin niets meer heilig is behalve winst? Of bouwen we aan plekken waar gemeenschappen kunnen ademen, wortelen en groeien?
“Het verdwijnen van kerken is geen neutrale ontwikkeling, maar een verlies dat om erkenning vraagt.”
“Nee, we nemen geen afscheid”, schrijft Mieke Felix namens SOS Sint-Anna Gent vzw. “Niet van het recht op inspraak. Niet van het recht om binnen te mogen gaan in een gebouw dat van ons is, als burgers van deze stad. En ook niet van onze droom. Niet alles is te koop. Kom dus naar Gent, op donderdag 3 april. Om 16 uur gaat de kerk open – en om 20 uur weer dicht. Wij zullen je uitleggen wat er afgebeeld staat op de muren van deze ‘Sixtijnse kapel van Gent’. Wellicht zul je het orgel horen zingen. En nog zoveel meer. Daarom blijven we vechten. Omdat cultuur een mensenrecht is.”
Verandering is onafwendbaar. Maar hoe die verandering eruitziet, bepalen we zelf. Laten we kiezen voor een toekomst die niet alleen wordt gesloopt, maar ook wordt opgebouwd. In de vorm van bomen, maar vooral in de vorm van gemeenschappen die samen op weg blijven gaan. Letterlijk én figuurlijk.
Meer opinies van
Kelly Keasberry
