Hun protest richtte zich tegen het autoritaire regime van Trump en hoe hij de fundamenten van de democratie ondermijnt. Op meer dan 2700 locaties in het hele land vonden demonstraties plaats. Senator en oud-presidentskandidaat Bernie Sanders sprak van “de grootste betoging ooit in de Amerikaanse geschiedenis.”
Het statement is duidelijk: Amerika kent geen koning. Een president die democratisch verkozen is, hoort zich democratisch te gedragen. Toch klinkt de slogan No Kings in Europese oren paradoxaal of zelfs anachronistisch. Onze koningen hebben al lang geen formele macht meer. Van koning Filip, Willem-Alexander of Charles III valt in politiek opzicht niets te vrezen. Ze kosten geld, zeker, maar ze bouwen geen muren, deporteren geen migranten en zetten geen federale troepen in.
“Politieke efficiëntie is niet hetzelfde als moreel leiderschap”
Nee, waar de Amerikanen werkelijk op doelen is No Dictators. Trump geen dictator in klassieke zin – hij kwam niet via een staatsgreep aan de macht. Hij opereert binnen een democratisch systeem, met een onafhankelijk Congres, een deels functionerende rechtsstaat en een vrije pers. Maar zijn manier van leidinggeven vertoont autoritaire trekken die in elke democratie rode vlaggen doen opwaaien. De cultus van de sterke leider die geen tegenspraak duldt. Het omzeilen van instituties en het misbruik van uitvoeringsbevelen om wetten te omzeilen. Polarisatie als strategie. En het inzetten van staatsmacht voor persoonlijke of politieke doelen.
Zulke dingen zul je een Europese koning niet snel zien doen. Maar het is wel gedrag waarvoor de gemiddelde despoot niet zou terugschrikken. Politicologen spreken van democratic backsliding: het afglijden van democratie naar autoritarisme. De Verenigde Staten bevinden zich op dat kantelpunt — of zijn er al overheen. Want een dictator is niet alleen iemand die wetten afschaft, maar iemand die het geweten ontwapent. Mensen wennen aan minachting voor waarheid, verliezen vertrouwen in instellingen en worden moe van morele complexiteit. Die morele gewenning is misschien wel het gevaarlijkste effect van autoritair leiderschap: het doet de ziel van een samenleving verstenen.
Tegelijk valt op dat Trump internationaal wél punten scoort. Zijn bemiddeling bij de recente wapenstilstand tussen Israël en Hamas leverde hem diplomatiek krediet op. Ook zijn toenadering tot Rusland en de pogingen om via deal diplomacy vastgelopen conflicten te ontmijnen, versterken zijn imago van daadkrachtige onderhandelaar. Op het wereldtoneel weet Trump zich te profileren als iemand die handelt waar anderen weifelen. Dat spreekt aan in een tijd waarin diplomatie vaak verlamd lijkt.
Maar politieke efficiëntie is niet hetzelfde als moreel leiderschap. De vraag is niet alleen wat een leider bereikt, maar hoe hij dat doet — en ten koste van wie. Een vrede die wordt gekocht met zwijgen over onrecht, is geen vrede, maar verdringing. “Ze roepen: Vrede, vrede — maar er is geen vrede,” klaagt de profeet Jeremia (6,14).
“Macht zoekt altijd een nieuwe kroon”
No Kings Day in Amerika is een spiegel voor Europa. Wij hebben onze koningen getemd, maar dat is geen garantie voor een smetteloze democratie. Macht zoekt altijd een nieuwe kroon: in algoritmes, markten, populisme, of in het verlangen naar sterke leiders die krachtige taal spreken. De uitdaging is niet enkel om autoritarisme elders te veroordelen, maar om te waken over onze eigen democratische ziel. Want ook hier kunnen vermoeidheid, cynisme en onverschilligheid het geweten uithollen. Waar waarheid wordt ingeruild voor effectiviteit, raakt de ziel van de politiek haar kompas kwijt.
Dat zeven miljoen Amerikanen op 2700 plaatsen opstonden om de wereld daaraan te herinneren, is een krachtig teken van hoop. Elke leider die werkelijk het volk dient, zou die kritiek serieus nemen. Maar niet Trump. Hij reageerde zoals te vrezen viel: met een AI-filmpje op zijn kanaal Truth Social, waarin hij gekroond opstijgt met een straaljager en een bruine smurrie uitstort over de menigte. Symbolischer kan het haast niet: macht die zichzelf verheft en het volk bevuilt.
Meer opinies van
Kelly Keasberry
