Utopie zonder maskers

In een eeuwenoude stad aan de oostgrens van Europa bevindt zich een kleine republiek die zich op 1 april 1997 onafhankelijk verklaarde. Nadat Litouwen zich bevrijd had van de Russische overheersing, vonden artiesten en bohemiens van divers pluimage onderdak bij criminelen, prostituees en thuislozen in het verwaarloosde Užupis (letterlijk ‘voorbij de rivier’). De buitenwijk van Vilnius ligt in een meander van de Vilnia en heeft een oppervlakte van nauwelijks 59 hectare.

Onirisch fantasma?
Bij het oversteken van de rivier zie je het grensbord van de Užupio Res Publika. Er staan vier symbolen op. Het lachende gezicht, op een blauwe achtergrond, nodigt uit tot vriendelijkheid en gemeenschappelijkheid. De rode snelheidsbeperking verbiedt auto’s iets meer dan stapvoets te rijden. Het vierkante bord met de Mona Lisa verwijst naar de kunst. Ten slotte is er een symbool dat waarschuwt met de auto niet in de rivier te belanden. Užupis heeft een dichter als president, een vlag, een leger van twaalf manschappen, een munt en een grondwet. Het parlement zetelt in een café. De constitutie bevat merkwaardige leefregels: “Iedereen heeft het recht op liefde en op een kat”, “Niemand heeft het recht op geweld”, “Iedereen heeft het recht om te wenen”, “Iedereen heeft het recht verkeerd te zijn” enzovoort. Op het centrale plein staat een standbeeld van een engel. Hij blaast op een hoorn en symboliseert de vrijheid. Užupis is een onirische droomwereld waar banale waarden belangrijk zijn. Kolder of ernst? De geamuseerde toerist kan glimlachen. Of is de grondwet de inzet van een ware Res Publika: een utopie (‘niet-plaats’) van dagelijkse, menselijke waarden?