Bereid jongeren voor op een uitvaart, vraag naar wat zij voelen en waar ze verder aan denken. © Pexels

De dood als spirituele vraag

De recente euthanasie van acteur Aron Wade wegens ondraaglijk psychisch lijden roept veel vragen op. Hoewel ik hier niet wil ingaan op zijn persoonlijke keuze, kan zijn dood ons wel uitnodigen om bredere vragen over leven en dood te stellen.

De dood lijkt tegenwoordig vooral een zaak van zelfbeschikking te zijn geworden, met experts die waken over een reeks technische voorwaarden. In mijn godsdienstlessen merk ik dat jongeren met heel andere vragen zitten. Ze willen weten waarom iemand de zin in het leven verliest, hoe je hoop kunt bieden, hoe je omgaat met verlies, en wat er na de dood gebeurt. Dat zijn fundamentele vragen die niet genegeerd mogen worden. Toch lijkt een taboe te rusten op het spirituele aspect van sterven, alsof alleen juridische en wetenschappelijke antwoorden nog relevant zijn. Waarom zijn we zo bang om de spirituele kant van de dood te benoemen?

Geen supermensen

In zijn afscheidsboodschap raakte Wade aan een diepgeworteld gevoel dat veel jongeren herkennen: “We vergeten in de echte en virtuele wereld dat we geen supermensen zijn, en dat doet ons lijden.” In mijn lessen bespreek ik soms het concept van de Übermensch van filosoof Friedrich Nietzsche. Dat gaat over de druk om boven anderen uit te stijgen, om te excelleren en jezelf voortdurend te bewijzen. Gevoelens doen er alleen toe als ze je vooruit helpen; altruïsme en medeleven ziet Nietzsche als onderdeel van een slavenmoraal, waarin hij onder meer christelijke naastenliefde schaart.

Als we de spirituele vragen uit de weg gaan, waar kunnen jongeren dan nog op hopen? Mijn leerlingen stellen mij interessante vragen. Ze willen weten hoe verschillende culturen omgaan met rituelen rond de dood, en wat ze voelen bij het aanraken van een overledene of het verwerken van rouw. Ze zijn zelfs verbaasd dat een uitvaart hoopvolle gevoelens kan oproepen. Ook vragen over het hiernamaals blijven hen bezighouden: bestaat er een hemel of hel en wat betekent dat voor het leven hier op aarde?

Hoop en kwetsbaarheid

De dood is meer dan een juridische kwestie of het gevolg van pech; het is een wezenlijk onderdeel van het leven. Zonder dood is er geen leven. Daarom pleit ik voor een nieuwe aandacht voor spiritualiteit. Op school, thuis, in de media, overal kunnen we deze gesprekken voeren. Jongeren hebben behoefte aan verhalen en getuigenissen die het leven en de dood in perspectief plaatsenZe zijn nieuwsgierig, willen eerlijke gesprekken voeren en zoeken naar verschillende visies om zelf af te wegen.

Deze spirituele verdieping kan onder andere plaatsvinden via de lessen godsdienst op school. Jammer dat het Vlaams regeerakkoord hieraan minder belang hecht. In het GO! zullen de lessen levensbeschouwing afgeschaft worden en vervangen worden door één vak waarin alle levensbeschouwingen aan bod komen. Alle levensbeschouwelijke perspectieven aanreiken, is wel heel veel. De intentie om de interreligieuze dialoog te bevorderen is hoopvol, maar het is nog afwachten of deze vernieuwing tot dezelfde spirituele verdieping kan leiden zoals in het huidige model.

Neem kinderen en jongeren mee naar plaatsen van verdriet en kwetsbaarheid. Uit liefde weerhouden ouders hun kinderen steeds vaker om mee te gaan naar de uitvaart van de buurman, soms zelfs van oma en opa. Neem ze liever mee en praat erover. Geef woorden aan jouw spiritualiteit en help hen het hunne mee vorm te geven. Bereid hen voor op een uitvaart, vraag naar wat zij voelen en waar ze verder aan denken. Je hoeft geen theoloog of filosoof te zijn om antwoorden te bieden die ze waardevol vinden en die hen een toekomstperspectief bieden. Vertrouw erop dat ze alles aankunnen wat doodgewoon deel uitmaakt van het leven, maar ook dat ze in hun vragen en reacties troost kunnen bieden aan je eigen rouwproces.

Een voorbeeld hiervan zien we in het programma De Tafel van Gert op Play4, waar Tess Jacobs, als vriendin van Aron Wade, sprak over de laatste jaren van zijn depressie. Ze getuigde dat alles is verlopen zoals hij dat wilde, en dat hij zich goed omringd voelde door familie, vrienden, psychologen en artsen. Het gesprek eindigde met een verwijzing naar het noodnummer 1813, waar mensen met vragen terechtkunnen. Dit roept bij mij echter de vraag op: heeft Aron ooit nagedacht over het leven na de dood? Welke literatuur las hij in zijn laatste uren, en waar gingen zijn gesprekken met Tess over? Ook andere tafelgasten, zoals Walter Damen, Koert Debeuf en Tijs Vanneste, kunnen vanuit hun eigen ervaringen een diepere reflectie bieden op de betekenis van leven en dood. Bijvoorbeeld, Vanneste’s lied ‘Waar g’ook bent’, geschreven voor een man die zijn zoon nooit heeft gekend, biedt ruimte voor verdriet én hoop. Die balans tussen kwetsbaarheid en het verlangen naar verbinding is essentieel. Waarom kan deze kwetsbaarheid geen plaats krijgen in ons gesprek over euthanasie en zelfbeschikking? De focus op professionele hulpverlening is belangrijk, maar we mogen de kracht van persoonlijke verhalen, hoop en spiritualiteit niet vergeten.