De toekomst van de theologie in Leuven
Geert Van Oyen, professor Nieuwe Testament aan de Faculté de théologie et d'étude des religions van de Université Catholique de Louvain (Louvain-la-Neuve)

Als alumnus van de Faculteit Theologie en Religiewetenschappen van de KU Leuven, voormalig decaan van de Faculté de Théologie et d’Étude des Religions, en huidig directeur van het onderzoeksinstituut Religions, Spiritualités, Cultures, Sociétés (beiden aan de UCLouvain) voel ik me aangesproken door de bijdrage van collega De Dijn (Tertio 22 oktober 2024). Hij reageerde daarin op een recente verklaring van mijn moeder- en zusterfaculteit. 

Als filosoof stelt De Dijn zich vragen bij de eigenheid van de theologie, een kwestie die serieus genomen moet worden. Toch maken zijn sloganeske titel, “Het einde van de theologie in Leuven”, en zijn negatieve conclusie – waarin hij stelt dat de faculteit zich publiekelijk distantieert van de katholieke godsdienst en breekt met 600 jaar katholieke traditie – zijn reactie tot een provocatieve uitdaging. Het lijkt alsof hij Leuvense theologen wil uitdagen om te reageren. Ik ga graag op die uitnodiging in, maar niet door een polemiek aan te gaan. In plaats daarvan geef ik mijn eigen visie op de verklaring van de Leuvense faculteit. 

In tegenstelling tot andere instellingen, zoals bijvoorbeeld faculteiten in Nederland, hebben we in Leuven en Louvain-la-Neuve bewust gekozen voor de overkoepelende naam “Faculteit Theologie en Religiewetenschappen”. Die naam weerspiegelt het beste wie we zijn en wat we doen. De “en” tussen de twee woorden functioneert als een verbindend voegwoord en symboliseert een complex netwerk van relaties waarin mensen reflecteren op geloof en religie(s). 

Hier volgt een schets van drie belangrijke verbindingen.

Ten eerste is er de dialoog tussen iedereen aan de faculteit die doceert en onderzoekt met de intentie om het binnenperspectief van geloof beter te begrijpen. Dit streven, fides quaerens intellectum (het geloof zoekt begrip), is inherent aan geloof.  De Leuvense visie benadrukt daarbij dat we ons kritisch onderzoek willen voeren “met respect voor de geloofstradities”. Exegeten, dogmatici, kerkhistorici, pastoraaltheologen en ethici gaan met elkaar in gesprek over de inhoud, vorm en beleving van het geloof binnen de traditie zelf. 

Deze gezamenlijke zoektocht zou onmogelijk zijn als we de verschillende vakgebieden zouden opdelen: exegeten en de kerkhistorici naar de faculteit Letteren, ethici en dogmatici naar de faculteit Wijsbegeerte, en pastoraaltheologen naar Psychologie en Pedagogie. Dat zou pas het einde van de theologie betekenen, maar dat wil niemand. Traditioneel vormt dit aspect van de faculteit de “brug” of “navelstreng” met de katholieke kerk en gelovigen in de samenleving. De band met bisdommen is goed, beide erkennen elkaars rol. Zo is de faculteit dienstverlenend en kritisch en speelt het in op actuele kerkelijke onderwerpen. Vertegenwoordigers van de faculteit in Louvain-la-Neuve namen bijvoorbeeld deel aan de voorbereiding van de synode over synodaliteit. In juni volgend jaar organiseren beide faculteiten een congres voor de Europese Federatie van Katholieke Universiteiten. 

Een tweede netwerk omvat iedereen die onderzoek doet naar religie in bredere zin en de vergelijking tussen verschillende godsdiensten. Elke wetenschap – van geneeskunde en kosmologie tot recht en psychologie – kan vragen stellen over het wat, waarom, en hoe van religies. Dit onderzoek wordt soms gezien als het buitenperspectief. Terwijl theologen (het eerste netwerk) spreken vanuit geloof, benaderen andere wetenschappers het fenomeen zonder die dimensie. Dit kan de indruk wekken dat dergelijk onderzoek een bedreiging vormt voor de absoluutheid van de theologie, door de mogelijkheid van relativisme, maar dat hoeft niet zo te zijn. 

De verklaring van de Leuvense faculteit  gaat uit van een derde noodzakelijk netwerk dat de vragen van theologen verbindt met die van andere wetenschappers. In de 21ste eeuw kan academische theologie niet zonder religiewetenschappelijke methoden en zonder dialoog met collega’s van andere faculteiten. Theologie en religiewetenschappen hoeven elkaar niet te bedreigen; integendeel, de religiewetenschappen scherpen de theologen aan om preciezer te formuleren en een taal te vinden voor het onuitsprekelijke mysterie. Theologen herinneren religiewetenschappers er intussen aan dat mensen in hun geloofsovertuiging vaak de waarheid vinden.

Vanuit deze verweven netwerken bevindt de Faculteit Theologie en Religiewetenschappen zich op het snijvlak van universiteit, kerk en maatschappij. In een wereld waarin deze drie domeinen snel evolueren (de kerk iets minder snel dan universiteit en maatschappij) kan de theologie niet stil blijven staan. Ze moet wetenschappelijk blijven groeien, niet om hip te zijn, maar om zinvolle antwoorden te bieden in een tijd waarin secularisatie, onverschilligheid en multireligiositeit paradoxaal genoeg toenemen. 

Het pausbezoek was een kairosmoment voor de faculteit. Iedereen die de toespraken in Leuven en Louvain-la-Neuve aandachtig volgde, zag dat de rol van de vrouw in de kerk bijvoorbeeld alleen theologisch kan worden doordacht om daadwerkelijk stappen vooruit te zetten. Het aggiornamento van Vaticanum II is nog niet voltooid: de kerk zet haar ramen open naar de wereld, en de wereld kijkt ook naar binnen. 

Zo zien we een kerk in crisis. Haar geloofwaardigheid hangt af van haar vermogen om te doen wat ze ook van anderen vraagt: zichzelf toetsen aan het evangelie. God is groter, gelukkig ook groter dan de kerk. Dat weten theologen. 

Een faculteit Theologie en Religiewetenschappen heeft toekomst, zeker als ze begrijpt dat haar “eerlijk zoeken” niet bedoeld is om zichzelf “zelfvoldaan als begin- en eindpunt van de werkelijkheid” te zien. Door te kiezen voor de dialoog met iedereen die daarvoor openstaat – van theologen en religiewetenschappers tot academici, filosofen en verantwoordelijken en medewerkers in kerk en maatschappij – kan zij haar relevante rol in de samenleving waarmaken. Dit is precies de visie die de Faculteit Theologie en Religiewetenschappen en zusterfaculteit Faculté de Théologie et d’Étude des Religions uiten.   

Boeiend artikel? Deel het dan met je vrienden via:

Johan Van der Vloet

Meer opinies

Anker

“Wat mogen we hopen?” Al in de 18de eeuw noemde de Duitse filosoof...

Anker van hoop

“Wat mogen we hopen?” Al in de 18de eeuw noemde de Duitse filosoof...

Inloggen

Nog geen abonnee? Koop makkelijk en veilig uw abonnement.
Enkel digitaal lezen? Neem een digitaal abonnement.

Sluiten

Tertio nieuwsbrief

Interessant artikel? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en blijf zo op de hoogte van al onze nieuwste bijdragen, evenementen en aanbiedingen.