Tribalisme
De oorzaken zijn niet zo eenvoudig te vatten. Sociologen en psychologen stellen dat het ‘tribalisme’ terug is: de droom van een universele mensheid – Alle Menschen werden Brüder, weet u wel – maakt plaats voor nationalisme en wij/zij denken. Mensen hebben het gevoel dat ze geen vat meer hebben op de wereld en gaan kleinere collectiviteiten koesteren, die hen zouden kunnen beschermen. De neoliberale concurrentiemaatschappij heeft daar zeker mee te maken: het ieder voor zich maakt de ander tot een bedreiging. Angst, frustratie en onmacht stapelen zich op. Daardoor verliezen we de verbinding met onszelf, de ander en de wereld. Dat uit zich in allerlei vormen van geweld.
Bijbels geweld
Hoe geraak je uit die spiraal van angst en geweld? Het beeld van de Bijbelse God is aanvankelijk zelf gewelddadig en wraakzuchting. Toch openbaart Hij zich geleidelijk als een oproep tot liefde en verbinding. Die oproep wordt erg concreet doordat God in de wereld treedt als pasgeboren kind. Maar ook hier is er ambiguïteit. Bij Lucas vinden we vooral licht: de herders haasten zich naar het kind en het engelenkoor barst in vreugde uit. Matteüs heeft het over de andere kant, die we helaas vandaag maar al te goed kennen: de uitnodiging om het licht van de wereld te verwelkomen leidt tot angst en geweld. Herodes vermoordt de pasgeborenen om zijn komst in de kiem te smoren, het jonge gezin moet vluchten naar Egypte. Dat geweld zal Jezus blijven bedreigen en hem uiteindelijk proberen te vernietigen. De ultieme boodschap van het evangelie is dat het daar niet stopt. De verrijzenis breekt de macht van geweld en kwaad en opent de mogelijkheid van een nieuwe manier van samenleven: de gerechtigheid van het Rijk Gods.
Wederkerigheid
Je hoort christenen wel eens klagen dat het kerstfeest verzandt in goedkope romantiek en commercialiteit en dat haast niemand nog weet dat we dan de geboorte van Christus vieren. Dat gaat soms gepaard met de gedachte dat de Kerk zich beter uit de wereld zou terugtrekken, omdat ze niets meer te vertellen heeft. De Duitse socioloog Hartmut Rosa zei onlangs in een lezing voor een Duits bisdom dat hij geschokt is als hij dit soort taal hoort bij gelovigen en zelfs bij kerkelijke verantwoordelijken. Want zo stelt hij: “De Kerk heeft een verdomd belangrijke rol te spelen in deze maatschappij.” Voor de agnostische socioloog is het christendom een alternatief voor de agressieve en op hol geslagen samenleving, omdat ze een verbindende manier van zich verhouden tot de ander, de wereld en de kosmos voorstelt. Het christelijke geloof doet wat hij noemt ‘een verticale belofte van resonantie’. Die houdt in dat de grondslag van het bestaan niet de bedreiging, de angst en het geweld is, maar een antwoordrelatie. Die gedachte komt ook terug bij de Franse antropoloog Marcel Mauss. Hij vindt dat we de samenleving meer moeten gaan bekijken vanuit het concept ‘wederkerigheid’: het proces van schenken, ontvangen, doorgeven en teruggeven. Dat sticht een verbondenheid waarin we er als mensen voor elkaar zijn en elkaars leven delen.
Niet zeuren
Christenen moeten dus niet zeuren over het betekenisverlies van het kerstfeest. Ja, het is jammer dat mensen de diepe, dramatische én bevrijdende betekenis van het kerstfeest niet lijken te vatten. Dan is het aan christenen om die krachtig te onthullen. Het momentum is er. We hebben een luisterend hart nodig, dat zich laat aanspreken en in beweging komt. Net zoals de herders en de wijzen uit het kerstverhaal. Ook al lijkt het dat de Herodessen van deze wereld eroverheen walsen, toch blijft het licht stralen. In donkere dagen moet het licht meer dan ooit ontstoken worden.
Meer opinies van
Johan Van der Vloet
