Lees hier het webbericht van de faculteit Theologie en Religiewetenschappen.
Opvallend in dat bericht is dat de theologie wordt voorgesteld als een wetenschap, vergelijkbaar met economie of farmacie. Daarbij staat niet het katholieke geloof of de Kerk centraal; “voorop staat” de kritische benadering van religie in het algemeen en van de katholieke Kerk in het bijzonder.
Eigenheid
De zelfreflectie van de faculteit op haar betekenis en rol binnen de (vooralsnog) katholieke universiteit doet interessante vragen rijzen, ook los van het pausbezoek. In het licht van haar zelfdefinitie is het mij bijvoorbeeld niet duidelijk waarom de faculteit niet gewoon de faculteit Religiewetenschappen heet: menswetenschappelijk onderzoek naar religieuze overtuigingen, praktijken, teksten en instituties. Uit de tekst wordt niet duidelijk of er daarnaast nog een eigen discipline theologie bestaat of wat daarin dan wel bestudeerd wordt.
Volgens de visietekst is de eigenheid van de theologie binnen de universiteit helemaal niet dat zij, zoals voor J.H. Newman, de navelstreng vormt van de universiteit met de katholieke Kerk. Haar eigenheid is dat zij in de universiteit de academische studie van “de aard en betekenis van de christelijke spirituele ervaring” of in het algemeen van “de existentiële zoektocht naar betekenis en transcendentie” garandeert. Maar is dat niet wat al elders, in menswetenschappen als filosofie of psychologie bijvoorbeeld, gebeurt? Er wordt zelfs toegegeven dat dit soort studie tevens in andere universitaire instellingen, ook zonder faculteit Theologie, doorgevoerd wordt.
Conformeren
In Leuven staat, zo heet het, de kritische benadering van religie en Kerk voorop: zij zijn “onderwerp van voortdurende kritische reflectie en discussie”. De faculteit lijkt er daarbij vooral mee begaan zich te conformeren aan in onze postmoderne, liberale maatschappij heersende opvattingen (en is vooral trots op haar status als faculteit in internationale rankings).
De uniciteit van Christus als Verlosser van de mensheid is in dat perspectief natuurlijk een enorm probleem en kan eventueel alleen gehonoreerd worden als bijvoorbeeld een of andere postmoderne denker dat kan argumenteren. De morele opvattingen van de Kerk zijn alleen aanvaardbaar als zij in overeenstemming te brengen zijn met de gangbare ethische mantra’s, zoals inclusieve diversiteit. Het gevaar waar Leuvense theologen het meest beducht voor zijn, is het fundamentalisme. Tegelijk lijken ze compleet blind voor de tegenhanger daarvan: het hedendaagse relativisme.
Zekerheid en trouw
Rector Pieter De Somer verdedigde in 1985 bij het vorige pauselijke bezoek, van Johannes Paulus II, aan Leuven het belang voor wetenschappers en universiteit van “de vrijheid om te dwalen”. Daar wordt in Leuven graag aan herinnerd, niet alleen door de huidige rector, maar ook in deze visietekst. Daarmee lijkt de afstandelijkheid van ‘de wetenschapper’ (en de universiteit) tegenover geloofszaken gevrijwaard en gerechtvaardigd.
De vraag is echter of deugden die passen in een cognitieve context ook deugden zijn of blijven in een ethisch-religieuze context. In morele en religieuze relaties en praktijken is niet twijfel, maar zijn existentiële zekerheid en trouw onontbeerlijk. De vraag die helemaal niet beantwoord wordt door de slogan van De Somer is hoe de afstandelijkheid en vrijheid van academici en wetenschappers zich dient te verhouden tot de reële, existentiële band met personen, gemeenschappen en instellingen allerhande waartoe zij toch ook behoren.
Moraalfilosofie
Is de verhouding van de theologie als academische discipline tegenover de godsdienst en de instellingen waarmee ze verbonden is niet heel anders dan in de visietekst gesteld wordt? Als aanzet voor dringend nodige verdere discussie stel ik een andere visie voor op de theologie en haar relatie tot de roomse godsdienst. Ik gebruik daarvoor niet het (misleidende) model van de economie of farmacie, maar het (meer geëigende) model van de academische moraalfilosofie.
“Waarom heet de faculteit niet gewoon de faculteit Religiewetenschappen?”
Ethiek is (zoals godsdienst trouwens) primair niet een leer, maar een door en door menselijke praktijk. Ethiek is niet geworteld in de ratio, maar in een spontaan moreel besef dat wezenlijk onderdeel is van de menselijke leefwereld. Het is niet aan filosofen of professionals te bepalen wat goed of kwaad is. De gedachte dat filosofische ethiek of moraalfilosofie de alledaagse ethiek zou moeten vervangen en eigenlijk de enige, kritisch aanvaardbare vorm is van ethiek, is een rationalistische aberratie afkomstig van de verlichting.
Voorreflexief
Moraalfilosofie is niet een vervanging van de ethiek, maar een interessante, niet strikt noodzakelijke, academische discipline, die de reële ethiek vooronderstelt en er op zijn best reflexief ten dienste van kan staan. In de filosofische reflectie kunnen andere wetenschappen een ondergeschikte rol spelen, voor zover dat interessant of nuttig geoordeeld wordt; maar evenmin als de filosofie kunnen zij de ethiek vervangen. Ethische kritiek kan, wil zij ethisch relevant zijn, alleen intern zijn: vertrekkend dus van andere, bijkomende morele inzichten, niet van wetenschappelijke, sentimentele of nutsbeschouwingen.
Zoals in de academische moraalfilosofie zou het er ook moeten aan toegaan in de academische theologie. Ook daar is er het voorreflexief gegeven van (altijd een of andere) godsdienst. Theologische reflectie is niet het werk van experts die het allemaal beter weten dan leken of bisschoppen. Het is reflectie op iets dat niet helemaal achter zich gelaten of overstegen kan worden en waar het uiteindelijk echt om te doen is, de godsdienst.
Nevenproduct
Ook in de theologische kritiek kan het alleen gaan om interne kritiek die voeling heeft met de religieuze beleving en eventueel in dialoog treedt met het kerkelijke leergezag. Theologie is niet strikt noodzakelijk voor het geloof; het is een nevenproduct dat voor sommigen, die daar nood mochten aan hebben, een bijkomende hulp kan zijn in de beleving van het geloof.
De faculteit Theologie heeft het pausbezoek aangegrepen om zich publiekelijk te distantiëren van de katholieke godsdienst en te breken met een haast 600-jarige katholieke theologische traditie waarvan ze tot voor kort deel uitmaakte. Zou de faculteit niet stante pede haar naam in faculteit Religiewetenschappen moeten veranderen? Moet ook haar relatie met het vak rooms-katholieke godsdienst niet dringend herzien worden?
Verder lezen?
Log in op uw Tertio account en lees meteen verder
Nog geen account? Neem een digitaal abonnement en lees meteen verder.
Of maak een Tertio proefaccount aan en lees 1 maand gratis online!
Wachtwoord vergeten? Geef jouw gebruikersnaam of mailadres in en we sturen jou instructies hoe een nieuw wachtwoord aan te maken.
Meer opinies van
Herman De Dijn
