Al een flinke helft van de Belgen geeft aan niet te behoren tot een religie, en ook niet geïnteresseerd te zijn in spirituele en zinvragen. Dat is frappant, want dat zou de zogenaamde spiritual turn-hypothese tegenspreken. Die stelt dat religie vervangen wordt door spiritualiteit. Nu lijken we te evolueren naar religieuze en levensbeschouwelijke onverschilligheid. 

Nones
Sociologen vertellen ons dat die groep onverschilligen nog zal toenemen. Ook in de VS, waar religie nog veel meer tot het publieke domein behoort dan hier, stijgt het aantal nones – zoals ze in de sociologische literatuur worden genoemd – vooral bij jongeren. Dat vormt een immense uitdaging voor het christelijk geloof. De hoop van filosoof Charles Taylor en theoloog Tomáš Halík dat de spirituele zoekers een transcendente dimensie in hun leven zouden ontdekken en zo benaderbaar worden voor de betekenis van geloof, lijkt een flinke knauw te krijgen. En daarmee ook de godsdienstpedagogische en pastorale strategieën. Het wordt steeds lastiger aanknopingspunten voor dat geloof te vinden. 

Horizontalisering
Wat is er gebeurd? Religieuze en spirituele socialisatie zijn sterk afgenomen in opvoeding en onderwijs. Tegelijk heeft de horizontalisering van spiritualiteit haar uiteindelijk uitgehold. Spiritualiteit werd niet alleen losgemaakt van religieuze systemen, maar ook van transcendentie. De aanvankelijke rush op boeddhistische en soms esoterische praktijken – denk maar aan de new age van vorige eeuw, waar je nu niks meer over hoort – heeft plaatsgemaakt voor een functionalistisch zoeken naar “rust”. 

Vermarkt
Dat zie je op manifeste wijze in Kalm Waes, waar psychologen en een neuroloog een “wetenschappelijk experiment” opzetten rond omgang met stress. Meditatie speelt daarin een hoofdrol. Toch wordt in het tv-programma nergens de connectie gemaakt met spiritualiteit als overstijgend gegeven. Ook niet wanneer Tom Waes op bezoek gaat bij een boeddhistische lama. De tenenkrullende knuffelsessies en andere workshops passeren ondertussen kritiekloos. Die laten trouwens zien hoe spiritualiteit – of wat ervan overblijft – vermarkt wordt tot koopwaar. 

Ervaring
Nones denken niet in systemen, maar in ervaringen. Net als ieder mens hebben zij existentiële problemen. Daarin zoeken ze iets wat hen kan helpen op dat eigenste moment, zonder een systeem te willen omarmen. Dat is voor institutionele religies niet evident. Tegelijk is de oorspronkelijke evangelische ervaring die van een onverwachte God die zich intiem connecteert met mens en wereld. Geen systeem, maar een moment van ontmoeting die, al was het maar voor even, de “horizontaliteit van de horizon” doorbreekt. De nones dagen gelovigen uit om op zoek te gaan naar die oorspronkelijke ervaring, die de kracht van diepe transformatie in zich draagt, en die ook te delen.