Delors
Het moet voor de kort voor nieuwjaar overleden Jacques Delors, de gewezen voorzitter van de Europese Commissie, pijnlijk geweest zijn om te sterven in een gecrispeerde wereld die hij net met alle macht wilde opentrekken. Een belangrijk element kwam in de commentaren slechts zijdelings aan bod: Delors vond heel zijn leven lang inspiratie in zijn sociaal-katholieke achtergrond. Daarin stond hij niet alleen.
Ook de voorlopers van de Europese Unie, Robert Schuman en Konrad Adenauer, verbonden hun inzet met hun christelijk geloof. Delors zag zijn werk als dienst aan de samenleving. Hoewel hij een technocraat was, geloofde hij niet dat een andere samenleving geboren kon worden door alleen maar structuren te veranderen. Hij zocht naar een ziel voor Europa.
Christelijk project?
Is Europa dan een christelijk project? Die stelling klinkt vandaag dubbelzinnig. Terecht zegt John Dickson in zijn Tertio-interview (blz. 2-3) dat “het christendom ons bijna alles heeft gegeven wat ons lief is in onze filosofische en ethische opvattingen”. We kunnen bijvoorbeeld onze Europese gezondheidszorg en ons sociale systeem niet verstaan zonder die achtergrond. Ook de Europese bisschoppenconferentie hamert er terecht op dat het christendom Europa vormde en doordrenkte en dat de Unie daarom haar wortels moet herontdekken. Daar valt veel voor te zeggen, maar de facto leven we in een andere realiteit. Het aantal christenen in de Europese Unie is fel gedaald. Onze christelijke wortels worden vooral genoemd en geroemd door populistische politici. De Franse politicoloog Olivier Roy stelt dat die wortels een ‘identiteitsmarker’ dreigen te worden, die niets meer met het geloof te maken heeft. Roy vraagt zich af hoe we in Europa de sociale en democratische waarden die mede door het christendom zijn ontstaan, toekomstbestendig kunnen maken. Ook paus Franciscus is terughoudend om Europa zomaar christelijk te noemen. Ook hij ziet hoe nationalisten de christelijke cultuur van Europa inroepen om “een constante zoektocht naar contrasten (te) houden… en het hart op (te) sluiten binnen verstikkende muren van wrok. Spreken over de christelijke wortels van Europa kan enkel in de geest van voetwassing. De plicht van het christendom jegens Europa is er een van dienstbaarheid.”
De uitspraak van Franciscus doet denken aan wat Romano Guardini – Duits priester, theoloog en filosoof – in 1962 al zei toen hij de Erasmusprijs in ontvangst nam. Anders dan in zijn vroegere werk sprak hij toen niet over de christelijke wortels, maar over Europa als een ‘gezindheid’. Europa is volgens hem een project in wording in een wereld waar de mens moet kiezen hoe hij zijn macht over die wereld gebruikt. Als hij die macht dienstbaar maakt, ontstaat een Europa dat ondanks interne verscheidenheid een gemeenschappelijke opgave en toewijding ontwikkelt in de zorg voor de mens en de hele wereld.
Alliantie
Zo maken Guardini en Franciscus van het debat over de christelijke oorsprong van Europa een dynamische vraag. Hoe willen we de toekomst vormgeven met alle mensen van goede wil? Het christendom heeft – samen met de andere religies – een onvervangbare rol om het project Europa te voeden en te inspireren. Jacques Delors anticipeerde hierop: hij ging in dialoog met christenen, Europese moslims en joden. Hij wilde de spirituele krachten in de samenleving, godgelovig of niet, samenbrengen om het project Europa een ziel te geven. Zo zou het meer worden dan een economisch project. Die ziel is – zoals Guardini het verwoordde – een ‘gezindheid’. Meer dan alleen maar oude wortels zijn religies daarin bezielende en kritische medespelers. Laten ze die rol in het nieuwe jaar veel meer opnemen! Zo kunnen ze effectief een constructieve rol spelen in het Europa en de wereld van de toekomst.
Meer opinies van
Johan Van der Vloet
