Opschorting

Over de verkrachtingszaak waarbij de dader opschorting van straf kreeg, is de laatste week heel wat inkt gevloeid. Die heisa werd opnieuw een bron van polarisatie, met allerlei al te snel geformuleerde meningen en oordelen, met fake news en met als absoluut dieptepunt influencer Acid die naam en telefoonnummer van de dader bekendmaakte.

Eerst een meer algemene vaststelling: wie ziet niet de merkwaardige parallel met wat er in de VS gebeurt, waar Trump rechters in diskrediet brengt en zelfs bedreigt? En met de zaak Le Pen in Frankrijk? Telkens gebeurt hetzelfde: de rechtsstaat wordt verdacht gemaakt. Het principe van de scheiding der machten – die zo kostbare erfenis van de Verlichting – wordt daarmee ondergraven. Beseffen de meelopers in deze verhalen wel dat ze hun eigen rechtszekerheid ondergraven? Willen ze in voorkomend geval blootgesteld worden aan de willekeur van machthebbers of aan de ‘rechters’ van de sociale media?  Advocate Nina Van Eeckhaut stelde het helder in De Afspraak: dit is iets om echt bang van te worden. Als we een wetgeving maken, die vervolgens onder de mat vegen vanuit welk motief dan ook en rechters verdacht maken, gaat een stuk beschaving mee onder die mat.

Druk
Terug naar de Leuvense rechtszaak. Nina Van Eeckhaut zei nog iets dat tot nadenken stemt: “Op den duur wordt het slachtoffer opgejut omdat ze het gevoel krijgt: ‘Als ik geen moord en brand schreeuw over de uitkomst, ben ik precies geen volwaardig slachtoffer’. Dat is nu niet de boodschap die je moet uitdragen. Dat is ook een gevaarlijke evolutie.”  Een gedurfde uitspraak in een maatschappij die het slachtoffer centraal stelt. Dat is absoluut en onbetwistbaar een noodzakelijke correctie op het verleden, waarin het slachtoffer nauwelijks aandacht kreeg. 

“Als we rechters verdacht maken en wetten onder de mat vegen, gaat een stuk beschaving mee onder die mat”

Maar zoals dat helaas vaker gaat, is de slinger nu doorgeslagen. Het statuut van slachtoffer zorgt ervoor dat je onder druk staat om een ‘goed’ slachtoffer te zijn. In de logica die Van Eeckhaut aangeeft, betekent dit dat je nooit genoeg kunt benadrukken hoe erg de misdaad is. Daardoor krijg je weinig kans tot nuancering. Dat kon je ook vaststellen in het dossier van misbruik in de Kerk: sommige slachtoffers verwijten anderen dat ze zich niet hard genoeg opstellen. Psychologisch begrijpelijk, want verwerken doet ieder mens anders. 

Toch wordt het kwalijk als we op die manier een soort ideaaltype van slachtofferschap krijgen. Vroeger moest het slachtoffer de dader vergeven. Dat leidde tot bijzonder kwalijke situaties. Denk maar aan de zaak Vangheluwe. Vandaag lijkt dat ideaaltype volledig het omgekeerde: voor huidige slachtoffers mag het nooit genoeg zijn. In beide gevallen worden slachtoffers gekoloniseerd door belangengroepen en kunnen ze niet hun eigen weg gaan.

Oordeel
Die evolutie leidt tot een genadeloze samenleving die snoeihard oordeelt over anderen. Merkwaardig, want dat geldt alleen voor anderen en niet voor onszelf. We gaan er blijkbaar vanuit dat we zelf niet aan die genadeloosheid ten prooi zullen vallen. 

Wat als wijzelf een misstap begaan? Hopen we dan niet op enige clementie als we ons kwaad erkennen en oprecht spijt hebben? Of willen we dan ook dat volksmenners de rest van ons leven verwoesten?

Schrijven in het zand
Vorige zondag klonk in onze kerken het verhaal van de overspelige vrouw. De vrouw dreigt gestenigd te worden – de vergelijking met de steniging door sociale media is echt niet vergezocht. Dat kon volgens de wet. Net zoals de wet zegt dat de daad van de dronken Leuvense student verkrachting was. Jezus geeft de overspelige vrouw ‘opschorting van straf’. Daarmee zegt Hij niet dat er geen kwaad geweest is. Hij zegt wel degelijk: “Zondig niet meer.” 

“Wat als wijzelf een misstap begaan? Hopen we dan niet op enige clementie als we ons kwaad erkennen en oprecht spijt hebben?”

Toch redt Hij haar door de onsterfelijke woorden: “Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen.” Allen dropen af, de oudsten eerst. De analogie is uiteraard niet volledig, maar de vraag om niet met stenen te gooien, staat vandaag als een huis. Evenzeer als de boodschap dat mensen een tweede kans mogen krijgen. Wat Jezus in het zand schreef, zullen we nooit weten. Kan het iets geweest zijn over de vluchtigheid van onze oordelen? Of over hoe we onze principes van medemenselijkheid in het zand schrijven en door de wind laten wegwaaien, in plaats van ze in steen te beitelen?