Samen sterk voor waardig werk

“Vanavond besteld, morgen in huis”, belooft de grootste onlinewinkel van de Lage Landen. Traditionele fysieke winkels kunnen niet concurreren met het gemak dat onlinewinkels beloven. Na Bart Smit, MaxiToys en Blokker legde vorige week ook de speelgoedketen Fun de duimen voor online shops zoals Bol.com en Amazon. “Winkelen zonder zorgen” noemt de Nederlandse webgigant dat. Maar moeten we ons op ethisch vlak geen zorgen maken over dit commerciële model? Hoe komen die pakketjes zo snel voor onze voordeur? Wie zijn de anonieme koeriers of maaltijdbezorgers die ons op onze wenken bedienen en ervoor zorgen dat wij slechts de afstand van de zetel tot de voordeur moeten afleggen om te krijgen wat ons hart begeert? En, tot slot, waarom zou een christen zich die vraag moeten stellen?

Open wonde
Waardig werk en arbeidsrechten zitten al sinds Rerum Novarum van paus Leo XIII in het hart van de katholieke sociale leer. Menselijke waardigheid, het nastreven van het gemene goed, solidariteit en subsidiariteit zijn de basisprincipes van een christelijke visie op werk. De huidige paus omschrijft precair werk als “een open wonde” en in zijn beide encyclieken komt het belang van rechtvaardige arbeidscondities aan bod. Vooral Fratelli Tutti stelt dat iedereen toegang moet hebben tot werk en dat onder waardige omstandigheden moet kunnen uitvoeren. De paus stelt vast dat de wegwerpcultuur niet alleen van toepassing is op producten, maar ook op hoe we met precaire arbeiders omgaan: op korte termijn vervangbaar.

Kwetsbaar
Dat geldt bij uitstek voor de digitale economie of de platformeconomie, waar we diensten via een app bestellen zoals taxiritten, maaltijden of pakketjes (lees blz. 8-11). Koeriers moeten een onmogelijk aantal uren werken om nauwelijks boven het minimumloon uit te komen en hebben zo goed als geen sociale bescherming of arbeidsrechten. Veel van dat werk wordt uitgevoerd door migranten of zelfs mensen zonder papieren, omdat het platform niet geeft om de legale status van zijn werkers. De paus wijst terecht op de arbeiders in de periferie als de meest kwetsbare schakel in de huidige economie. Hoewel de Belgische arbeidsdeal mooi lijkt op papier, heeft hij tot op heden weinig opgeleverd voor de bescherming van platformwerkers. Ook op Europees vlak werd eind december bijna geruisloos een ontwerpakkoord dat platformwerkers beter zou beschermen, weggestemd. De lobby’s van platformen zijn ijzersterk en houden regeringen in hun greep.

Revolutionair
In Fratelli Tutti zegt Franciscus iets revolutionairs, en neen, niet tegen het kapitalisme maar er middenin. Hij herinnert ons eraan dat broederlijkheid het hart is van waardig werk. Veel hedendaagse hoogopgeleiden zien werk als de plek bij uitstek voor persoonlijke groei of zelfontplooiing. De paus voegt daaraan toe – en dat wordt in een individualistische cultuur al te vaak vergeten – dat werk ons ook toelaat om “gezonde relaties met anderen” aan te gaan. Op 24 januari zei hij bovendien naar aanleiding van de 58ste Werelddag van de Sociale Communicatie dat we in onze tijd “rijk aan technologie, maar arm aan menselijkheid” dreigen te worden.

Zorg
Ook precair werk in de digitale economie is door en door individualistisch georganiseerd. De student die maaltijden levert om bij te verdienen en de migrant die werkt om te overleven, zijn louter door een anoniem systeem met elkaar verbonden. Er is geen gedeeld creatief arbeidsproces en in omstandigheden van uitbuiting is er geen collectieve organisatie om die aan te kaarten. Een vriendelijk gezicht van een collega, een bemoedigend schouderklopje van de baas, een lach van een klant, het is net die broederlijkheid die ontbreekt. Kijken wij als klant onze koerier in de ogen? Zien wij werkelijk het gelaat van die kwetsbare Andere? Achter ons scherm lijken we er alles aan te doen om menselijk contact te vermijden. Pas als economie een verhouding van mens tot mens is, is er ethiek. Het zoeken naar het juiste product is dan misschien niet ‘zonder zorgen’, maar gebeurt wel met zorg.