Toondoof

De Zweedse stad Malmö was het afgelopen weekend het decor voor een hallucinant schouwspel. Ter gelegenheid van het Eurovisiesongfestival had de stad een gespleten persoonlijkheid: glitter, show en spektakel op het podium; betogingen in de straten, zwaar bewapende politieagenten, en sluipschutters op de daken. De Israëlische zangeres zat het merendeel van de tijd als een hedendaagse Rapunzel opgesloten op haar hotelkamer en wanneer ze toch buitenkwam, was dat onder begeleiding van een team bodyguards. Toch beweert de Israëlische bij hoog en bij laag dat haar deelname geen politiek statement is en dat ze alleen haar stem wil laten horen aan de wereld. Ook de organisatie van de liedjeswedstrijd wast haar handen in onschuld en wou de deelname van Israël niet intrekken omdat het een ‘apolitiek evenement’ is. Maar kan een publiek mediagebeuren dat zich profileert als pleitbezorger van Europese waarden, zich wel apolitiek noemen? Dat de twintigjarige zangeres denkt dat het alleen om haar stem draait is schromelijk naïef. Dan mag haar lied nog over rozengeur en maneschijn gaan, het feit dat ze daar staat op een wereldwijd uitgezonden wedstrijd alsof er niets aan de hand is, is net de politieke boodschap.

Universiteiten
Ook aan de universiteiten klinkt steeds luider protest over de situatie in Gaza. Studenten eisen transparantie en zelfs de stopzetting van samenwerkingsverbanden met Israëlische universiteiten. In hun antwoord benadrukken de universiteiten een soortgelijke politieke neutraliteit. KU Leuven-rector Luc Sels zei in een brief eind vorig jaar dat de universiteit “geen politiek instituut is”. Als de samenwerkingen geen militaire doelen dienen of niet verbonden zijn met het Israëlische leger of de regering, dan is er volgens het bestuur van de universiteit geen probleem. Of er effectief in alle samenwerkingen aan die voorwaarden voldaan is, is niet altijd even duidelijk. De UGent ligt onder vuur omdat ze het advies van haar mensenrechtencommissie om geen multilaterale samenwerkingsverbanden met Israëlische universiteiten aan te gaan, naast zich heeft neergelegd. Maar zelfs wanneer wetenschappelijke projecten geen rechtstreekse impact hebben op de oorlog in Gaza, dan nog is het symbolisch belangrijk of die banden met Israëlische universiteiten er zijn of niet. 

Kritische burgers
De universiteit is geen politieke instelling, maar het is een illusie te denken dat een publiek kennisinstituut zich aan de politiek kan onttrekken. Met wie je samenwerkt, zegt iets over de waarden die je uitdraagt. Zijn woorden als inclusie, diversiteit en respect holle marketingtermen of staan ze werkelijk ergens voor? De universiteit stoomt een nieuwe generatie professionals klaar voor een maatschappij die onder vele crisissen lijdt en door en door politiek is. Ze heeft niet alleen de taak techneuten en wetenschappers op te leiden, maar de kritische en verantwoordelijke burgers van morgen. Universiteiten hebben niet alleen een wetenschappelijke, maar ook een maatschappelijke functie. Ze moeten vrijplaatsen zijn voor het denken, los van economische of politieke belangen op korte termijn. In het verleden hebben ze ook hun politieke rol gespeeld, denk maar aan de iconische meimaand van meer dan een halve eeuw geleden. Ook vandaag nemen studenten die politieke protestrol op. De studentenprotesten uit de VS verspreiden zich als een lopend vuurtje naar universiteiten over de hele wereld. In Amerika zien we ook politieke effecten: Joe Biden zet voor het eerst stappen weg van een pro-Israëlisch beleid door leveringen van de zwaarste bommen uit de VS te blokkeren. Hoewel de impact van die maatregel op het slagveld misschien niet groot zal zijn, is het wel een krachtig signaal. Israël kan niet met alles meer wegkomen. Slogans houden misschien geen bommen tegen, maar ze doen machtige mannen aan de knoppen twee keer nadenken voor ze bommen leveren.

Politiek vacuüm
In deze gespannen geopolitieke tijden bevinden publieke instellingen zich niet in een politiek vacuüm. Muziek op een Europees evenement dat staat voor diversiteit en inclusie is meer dan een mooi melodietje, wetenschappelijke samenwerkingsprojecten zijn meer dan droge cijfers. Keuzes over met welke universiteiten we samenwerken en wiens stem we laten klinken, geven aan achter welke waarden we als gemeenschap staan. Wie dat ontkent, is toondoof.