Gevallen goden

Het werd de afgelopen weken heet onder de voeten van verschillende techmiljardairs. Europees commissaris Thierry Breton trok een lijn in het zand tegen Elon Musk en waarschuwde de CEO van X dat zijn platform in Europa wel eens sterk aan banden zou gelegd kunnen worden als het desinformatie niet beter zou weren. Musk reageerde daar op zijn eigen platvloerse manier op met woorden die het niet waard zijn om herhaald te worden. Ook met de Braziliaanse justitie ligt hij op ramkoers. Rechter Alexandre de Moraes oordeelde vorige week dat X in Brazilië opgeschort moet worden zolang er geen moderatie komt. Mark Zuckerberg voelt dan weer de hete adem van Trump in zijn nek die in de komende weken een boek zal uitbrengen waarin hij de CEO van Meta met een gevangenisstraf bedreigt. Plots stelt hij – bij wijze van knieval voor de republikeinse presidentskandidaat – dat de regering Biden zijn platform gecensureerd heeft tijdens de coronapandemie en kondigt hij aan geen rem meer te zetten op desinformatie tijdens de Amerikaanse verkiezingen. Tot slot werd de beruchte CEO van Telegram, Pavel Doerov, vorige week gearresteerd in de luchthaven in Parijs. Ondertussen werd hij weer vrijgelaten, maar hij blijft onder strikt toezicht van het Franse gerecht.

Speelgoed
Tot hiertoe leken de techgoeroes onaantastbaar. Ze waanden zichzelf lange tijd moderne goden die boven iedere wet verheven zijn en kregen vrij spel in hun digitale speeltuin. Daar schijnt nu een einde aan te komen. Terecht. Sociale media zijn geen onschuldig speelgoed dat losstaat van de maatschappij, maar heeft er een vergaande, vaak ontwrichtende invloed op. Denk recentelijk aan de Britse rellen die opgejut werden via X door Musk himself, maar ook door vrouwenhater en racist Andrew Tate, die na Musks overname van Twitter weer met open armen onthaald werd op het platform. Of aan het interview – lees campagnestunt – van Musk met Trump, dat door miljoenen mensen bekeken werd en andere desinformatie die een grote impact kunnen hebben op de Amerikaanse verkiezingen. Bij Telegram gaat het – door het complete gebrek aan enige moderatie – zelfs over misdaad zoals drugshandel, terrorisme en kindermisbruik. Het wordt niet voor niets ‘terrorgram’ of ‘het Wilde Westen van de sociale media’ genoemd.

Vrije meningsuiting
In de discussie rond het aan banden leggen van deze platforms wordt vaak naar illegale praktijken verwezen. Emmanuel Macron verdedigt de arrestatie van Doerov bijvoorbeeld door zijn “gebrek aan respect voor de rechtstaat”. Maar de strijdigheid met de wet is maar het topje van de ijsberg. In wezen gaat het om een moreel kader dat schromelijk tekort schiet en belachelijk simplistisch is. Dat kader is gestoeld op slechts twee begrippen: vrije meningsuiting en censuur. Vrije meningsuiting is de heilige graal die de techmiljardairs ten allen prijzen verdedigen, ongeacht over welke bagger het gaat. Alles wat daar tegen in gaat, vaak vanuit een morele impuls, is censuur. Musk stelt: “Moderatie is een propagandawoord voor censuur.” Maar uit de mond van een techmiljardair is censuur een modewoord dat gebruikt wordt om elk ethisch debat in de kiem te smoren.

Wanneer vrije meningsuiting naar voren wordt geschoven als enige hoeksteen van de moraliteit, getuigt dat vooral van een gebrek aan morele verbeelding. Ethiek wordt er naar het model van de vrije markt geïnterpreteerd: zo weinig mogelijk tussenkomst. Maar ethiek is geen economie. Leidende principes zoals gelijkheid, rechtvaardigheid of bescherming van de meest kwetsbaren zijn er noodzakelijk. Zonder principes, in pure vrijheid, rest er alleen nog de wet van de sterkste. Of degene die het luidste roept. Het is niet omdat de techmiljardairs iets van techniek kennen, dat ze kaas hebben gegeten van ethiek. Hun interpretatie van ‘vrijheid’ heeft trouwens een autoritair geurtje: vooral aan hun onbeperkte macht mag niet getornd worden.

Ethisch kader
Het wordt dus tijd dat deze moderne goden van hun voetstuk vallen en dat we erkennen dat sociale media niet buiten of zelfs boven de maatschappij staan, maar er middenin. Net zoals in elk maatschappelijk domein gelden hier wetten en, even belangrijk, een ethisch kader.