De toch wel overtuigende overwinning van Trump kan tot meewarigheid leiden over de kortzichtigheid van de kiezers, die niet verder kijken dan hun portemonnee. Het kan ook tot verontwaardiging over de arrogantie van de multimiljardairs leiden, die van alle regels af willen om ongebreideld hun zin te doen. Er is echter nog een fundamentelere reden voor de overwinning van Trump.
Het lijkt erop dat de Democratische Partij, die grotendeels vertegenwoordigd wordt door welvarende stedelingen, faalde in het begrijpen van de angsten en frustraties van de working class en de bewoners van het platteland. Die hebben het gevoel dat ze in deze fluïde wereld geen plek meer hebben. Hun identiteit wordt, zo vinden ze, ondermijnd.
Beu
De Trumpkiezers zijn divers, maar worden verbonden door de slogan ‘We zijn het beu’. Wat ze beu zijn, is lastiger te definiëren. Het is in elk geval een kreet die zowel woede en angst als afkeer uitdrukt.
De gramschap die Trump vertolkt, echoot blijkbaar heel sterk. In plaats van deze psychologische realiteit te erkennen en er wat mee te doen, kozen veel democratische leiders ervoor om die verzuchtingen als ongegrond te bestempelen. De ongelukkige uitspraak van president Joe Biden, waarin hij een deel van Trumps kiezers deplorables noemde, is daarvan een illustratie.
Populist
Als rasechte populist speelt Trump in op de gramschap van Joe met de pet. Hij geeft hun het gevoel dat ze eindelijk gezien en gehoord worden. Daardoor ontstaat de merkwaardige paradox dat een amorele, opportunistische en wellicht ook narcistische figuur als Trump, die nauwelijks om de mensen geeft, door diezelfde mensen op handen wordt gedragen. Dat is nu eenmaal de kern van populisme.
Religie
Wat opvalt, is dat Trump steun heeft gekregen uit verrassende hoeken, zoals katholieken in de Verenigde Staten en andere denominaties. Trumps persoonlijkheid en levensstijl rijmen namelijk niet met de religieuze moraal. Hoe valt zijn succes in deze religieuze sferen dan te verklaren? Komt het omdat hij zich positioneert als de beschermer van traditionele waarden en identiteiten in een tijd waarin religieuze en culturele zekerheden wankelen?
“Als rasechte populist speelt Trump in op de gramschap van Joe met de pet. Hij geeft hun het gevoel dat ze eindelijk gezien en gehoord worden.”
Trump voedt in elk geval een vorm van christelijke symboliek. Zo stelde hij dat hij de aanslag op zijn leven tijdens een campagnespeech in Pennsylvania overleefde dankzij de bescherming van de aartsengel Michael. Sindsdien, zo zegt hij, vraagt God hem om het kwaad te bestrijden. Zijn positie als ‘beschermer van het goede’ appelleert blijkbaar sterk aan groepen die zich bedreigd voelen in hun identiteit, in casu religies.
Lessen voor de toekomst
Deze ontwikkelingen zijn niet exclusief voor de Verenigde Staten. Ook in Europa winnen rechtse bewegingen aan populariteit. Zij lonken naar mensen die vinden dat hun identiteit wordt bedreigd. Dat verklaart waarom migratie zo’n centraal thema is: die staat symbool voor de angst dat de eigenheid wordt overspoeld en vernietigd.
De les voor politici uit de Amerikaanse verkiezingen is dat het negeren en veroordelen van groepen die zich miskend voelen, leidt tot een diepe polarisatie en een haast onomkeerbare kloof in de samenleving. Wanneer mensen in de hoek van het ‘vuilnis’ geduwd worden, broeit een diepe onvrede en barst opgekropte woede los. Die uit zich in radicale politieke keuzes. We belanden zo in een samenleving van vijanddenken, dat voortdurend langs beide kanten wordt gevoed.
Verbindend verhaal
De toekomst is aan verbindende leiders die zich niet laten meeslepen in polarisatie. Dat vergt echter een inspirerend verhaal waarin iedere burger zich kan herkennen. Net dat ontbreekt in het politieke debat. Hoe kunnen we het gevoel van verlies en onzekerheid ombuigen naar een nieuw gevoel van verbondenheid, zonder ons bedreigd te voelen in onze identiteit?
De eeuwenoude wijsheid van het christelijk geloof kan daarin houvast bieden. De Kerk op zijn best is net de gemeenschap van mensen die een is in Christus, en tegelijk ruimte biedt voor diversiteit, zoals de apostel Paulus het in het prachtige beeld van het lichaam uitdrukt. Of om het met woorden van paus Franciscus te zeggen: de Kerk is een plek ‘para todos’, waar iedereen welkom is en thuis kan komen.
Meer opinies van
Johan Van der Vloet
