Schoenen

In zijn autobiografie Source Code schrijft de stichter van Microsoft, Bill Gates, dat het grootste deel van wat hij heeft gerealiseerd te danken is aan de omstandigheden. Hij had het geluk een warme thuis te hebben, begaafd te zijn en te kunnen studeren. Bovendien ging hij werken op het moment dat er een doorbraak kwam in de ontwikkeling van chips. Dichter bij huis wees topondernemer Thomas Leysen onlangs zijn collega’s op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid inzake democratie, persvrijheid en een humane samenleving.

Meritocratie
Beiden gaan in tegen het extreem meritocratisch denken dat in een groot deel van de economische en politieke wereld leeft. Het is typisch menselijk om te denken dat wat je hebt verworven, aan jouw werk en inzet te danken is en dat je dit dus ‘verdient’. Het klopt natuurlijk dat je je talenten moet gebruiken. Maar in de neoliberale en straks illiberale opvatting wordt iedereen zelf verantwoordelijk voor zijn lot. Het gevolg is een negatieve meritocratie: wie pech heeft in het leven, heeft dat aan zichzelf te wijten. 

“Wie onder u groot wil worden, moet dienaar zijn, zoals de Mensenzoon is gekomen om te dienen.”

De overheid mag in dit model nauwelijks nog tussenkomen. Dit paradigma gaat ervan uit dat iedereen dezelfde kansen op gezondheid, onderwijs en ontplooiing heeft. Dat is niet zo, niet hier en zeker niet in het globale Zuden. Dan dreigt een genadeloze wereld. Er wordt vandaag in de VS, maar ook hier bij ons, bijvoorbeeld duchtig geschrapt in de budgetten voor ontwikkelingssamenwerking. Dat gebeurt nota bene ten voordele van defensie-uitgaven. Concreet veroorzaakt die keuze tiendduizenden doden. Het lijkt nauwelijks iemand te deren. 

Franciscus
Vorige maand werd paus Franciscus begraven. Opgebaard droeg hij onder zijn rode pauselijke gewaad zijn oude, versleten zwarte schoenen. Een mooier beeld van een leider die in de schoenen staat van de arme, kwetsbare mens kun je je niet voorstellen. Hij begreep perfect wat Jezus bedoelde met: “Gij weet dat de heersers der volkeren met ijzeren vuist regeren en dat de groten misbruik maken van hun macht. Dit mag bij u niet zijn; wie onder u groot wil worden, moet dienaar zijn, zoals de Mensenzoon is gekomen om te dienen.” 

Spirituele leiders
We kunnen alleen maar hopen dat leiders vandaag daar iets van willen leren. Want we hebben leiders nodig met visie en empathie. Spirituele leiders die begrijpen dat de wereld op een kantelpunt staat en die de moed hebben tegen de stroom in te varen. Die profetische gebaren durven te stellen, die het groepsegoïsme van wie meer geluk heeft in het leven doorbreken en zoeken naar een nieuwe vorm van samenleven, solidariteit en herverdelen. Dat is een nooit eindigende tocht, want er bestaat geen ideaal systeem om alles op te lossen – zoals populistische leiders het voorstellen.

Eenvoud
We zagen hoe honderdduizenden mensen de man met de versleten schoenen kwamen groeten. Net omdat hij – met al zijn gebreken en zijn talenten – koos voor de gekwetste mens, voor vrede en humaniteit. Hij werd zo het beeld van het leiderschap dat de wereld nodig heeft.