Betutteling
De Vlaming heeft een hekel aan betutteling, zeker als die de vorm aanneemt van al te grote overheidsbemoeienis. Zo wil het clichĆ©. De Waal is dan weer beducht voor de macht van multinationals en verkiest een sterke overheid als bescherming daartegen. Zo wil nog een clichĆ©. In werkelijkheid domineert het marktdenken tegenwoordig alle sociale actoren. Voor zowel individuele burgers als de overheid hangt de vraag naar een geslaagd, waardevol leven vaak af van de hoeveelheid geld op een bankrekening. Dat heeft ook een weerslag op onderwijsbeleid. Cursussen horen nuttig te zijn en voor te bereiden op een renderende participatie aan de samenleving. En dan krijg je pleidooien om tijdens de lessen uitgebreid aandacht te besteden aan digitale media, juist omdat die zo alomtegenwoordig zijn, ook in economische zin. Sommigen zien zelfs heil in de gangbare communicatiestijl op sociale media, wat impliceert dat je als leerkracht even entertainend moet zijn als een TikTokfilmpje, want anders scrollen je leerlingen naar andere oorden. Eigenlijk is dat pas betuttelend: niet geloven dat jonge mensen nog in staat zijn om te leren genieten van pakweg een gelaagd stukje troostende poĆ«zie en dan maar samen met hen dopamineprikkels najagen. Onderwijskundigen spreken in dat verband van het Pygmalion-effect, waarbij lage verwachtingen leerprestaties in negatieve zin beĆÆnvloeden en hoge verwachtingen dat in positieve zin doen.
āIn een klimaat van narcistische polarisering heeft het onderwijs nood aan leerkrachten die eerlijk getuigen van hun menszijn.ā
Demonisering
Als je alleen oog hebt voor wat entertainend, aangenaam of nuttig is, blijf je blind voor een groot deel van de werkelijkheid, zoals die aan bod komt in kunst en literatuur. Die blindheid tekent vandaag ook intermenselijke relaties. Vluchtige sociale media en utilitaristisch marktdenken maken van ons narcisten die steeds meer de taal missen om op een empathische, genuanceerde manier met elkaar om te gaan. Vormen van polarisering, al dan niet aangevuurd door internettrollen, zijn online dan ook legio. Therapeuten gaan daar soms in mee. Het is bijvoorbeeld gemakkelijker de ex van je cliƫnt tot narcist te bestempelen dan de complexiteit van relaties en persoonlijkheden voor het voetlicht te brengen. Wie zich laat leiden door een narcistische dynamiek, wil een positief zelfbeeld bevestigd zien. En dan helpt het in de therapie om anderen te demoniseren, zodat je cliƫnt zich in een slachtofferrol kan wentelen en zich moreel superieur waant. De paradox is dat elke narcist graag hoort en rondbazuint hoe narcistisch anderen zijn. Terwijl veel mensen vroeg of laat iets van vijandigheid ondervinden, heeft de narcist vijanden nodig van wie hij zichzelf en anderen kan verlossen. Maar die verlossing mag nooit definitief zijn, want het zogenaamde monster is onontbeerlijk voor het identiteitsgevoel van de narcist. Een narcistische Don Quichot kan dan ook alleen maar een valse messias zijn.
Bevrijding
De door Jezus van Nazareth belichaamde liefde daarentegen stelt onze narcistische identiteitsconstructies in vraag en roept op tot vijandliefde. Dat is een radicale filosofische grondhouding die al meteen elk karikaturaal onderscheid tussen wijsbegeerte en geloof als een on-filosofisch dogmatisme ontmaskert. Waarachtige liefde is een vorm van aandacht voor wat niet onmiddellijk nuttig en comfortabel is, en voor wat zich niet zomaar laat consumeren. Vaak is ze meer een kwestie van wil dan van goesting en juist daarom is ze een weg naar meer vrijheid. Zolang een alcoholverslaafde zijn goesting doet, blijft hij verslaafd. Als hij op een dag verantwoordelijkheid wil opnemen voor zijn kinderen, geeft hij gaandeweg misschien niet meer toe aan zijn goesting en kan hij zich bevrijden van zijn verslaving. Emancipatorisch onderwijs dient de voorwaarden te creƫren waarin jonge mensen zich kunnen betrekken op wat buiten hun gezichtsveld blijft. Een tijdelijke bevrijding van de lokroep van hun smartphones kan daartoe bijdragen.
Dorothy Day
In een klimaat van narcistische polarisering heeft het onderwijs nood aan leerkrachten en directies die niet te beroerd zijn om eerlijk te getuigen van hun menszijn, met alle onvolkomenheden die daarbij horen. De heiligen van de Kerk zijn exemplarisch in die optiek. Niet toevallig ijveren sommigen vandaag voor de heiligverklaring van iemand als Dorothy Day (1897-1980). Als jonge vrouw leidt Day een liederlijk leven en laat ze op haar 22ste zelfs een clandestiene abortus uitvoeren, na vier maanden zwangerschap. Later ziet ze daarin de grote tragedie van haar leven. Tegelijk verhindert dat gebeuren haar om gemakkelijke oordelen uit te spreken over anderen en maakt het haar gevoelig voor de leefomstandigheden van de allerarmsten, waarvoor ze The Catholic Worker Movement opricht. Haar heilig verklaren zou opnieuw getuigen van het geloof dat het de moeite waard is om gewoon, maar niettemin complex “mens onder de mensen” te zijn, voorbij de opgepoetste illusies die sociale media trachten te verkopen. Ook de Kerk zelf moet er op tijd en stond aan herinnerd worden dat ze de Dorothy Days van deze wereld vaak moeilijk in haar midden kan verdragen. De bekommernis om reputatie mag het niet halen van kwetsbare, menselijke integriteit, en al helemaal niet in het onderwijs.
Meer opinies van
Erik Buys
