Mislukte wapenstilstand

Niemand wordt geboren als een wit blad. Elk pasgeboren kind is een infans – ‘niet sprekende’ – die wordt opgenomen in een verhaal waaraan het aanvankelijk niet meeschrijft. Gaandeweg leren jongeren zichzelf zien als medeauteur, maar ook dat hangt af van de mate waarin de omgeving hun autonomie toekent. Volgens de Belgische wetgeving kunnen minderjarigen bijvoorbeeld beslissen te starten met puberteitsremmers in het kader van hun genderontwikkeling, weliswaar na een psychologisch rapport over hun oordeelsbekwaamheid. De wetenschappelijke gegevens die dat soort aanpak ondersteunen, ontstaan uiteraard niet in een onbetwijfelbaar klinisch vacuüm, maar verschijnen zelf als onderdeel van een cultureel verhaal. Ook in de wetenschap bestaan geen waarheden die boven alle interpretatie verheven zijn. Niet toevallig woedt de medische discussie over puberteitsremmers al een tijdje in alle hevigheid, waarbij elke partij het welzijn van jongeren nastreeft.

Mondigheid
Eenzelfde bekommernis zie je in de polemiek rond de vraag wie een euthanasie-aanvraag kan indienen. Sinds 2014 komen, alweer volgens een immer bekritiseerbare Belgische wetgeving, oordeelsbekwaam bevonden minderjarigen daarvoor in aanmerking. Diezelfde wetgeving legt de seksuele meerderjarigheid op zestien jaar, en bepaalt ook dat je vanaf dan mag stemmen voor de verkiezing van het Europees Parlement. Dat jongeren worden benaderd als potentieel kritische personen met een eigen wil, valt in ieder geval toe te juichen, zeker in het licht van een verleden dat hun mondigheid fnuikte en daardoor allerlei vormen van machtsmisbruik faciliteerde. Zo werd in 2018 de toen vijftienjarige Zweedse Greta Thunberg een icoon van een nieuwe generatie zelfbewuste klimaatactivisten.

Vijandigheid
Maar er is ook een keerzijde aan de grotere vrijheid die jongeren ervaren. Ze veroorzaakt soms een verpletterende prestatiedruk om eigen keuzes waar te maken en niet te falen in de ogen van alomtegenwoordige anderen, vooral op sociale media. Het oordelende ‘God ziet u’ is een meedogenloos virtueel beest geworden. En zo ontstaat een nieuw soort gevangenschap, weer met mogelijk machtsmisbruik. Wat daarbij ontbreekt, is misschien de vergevende blik waarvan het evangelie getuigt. Die laat mensen toe met hun gebreken en fouten aan de slag te gaan. Wie daarentegen denkt perfect te moeten zijn, kan geen verantwoordelijkheid opnemen voor eigen geploeter. Behalve sociale media voeden ook ouders vaak een narcistisch gebrek aan realiteitszin, met vijandigheid naar anderen tot gevolg. “Er zijn te veel ouders die hun kind heilig verklaren en alle schuld bij anderen leggen”, beweerde kinderpsychiater Peter Adriaenssens in Knack. “Dat is een vorm van verwennerij, maar eigenlijk ook pedagogische kindermishandeling, want je geeft kinderen een totaal onrealistisch zelf- en wereldbeeld.” De narcistische reflex verklaart waarom jongeren, gesteund door hun entourage, in een vingerknip het geweer van schouder kunnen veranderen. Successen schrijven ze graag toe aan hun vermeende maturiteit, en mislukkingen of wangedrag aan een andere partij of aan omstandigheden. In deze wereld bestaat de piepjonge, naar verluidt oordeelkundige Israëlische frontsoldaat naast de even jonge, maar blijkbaar door een puberbrein vertroebelde Reuzegommer.

Vijandliefde
Duurzaam vredeswerk ondermijnt het narcistische verhaal van eigen zuiverheid bij ruziënde of strijdende partijen. Elk narratief is onderhevig aan geploeter. Wie dat ontkent en bij het verslaan van zijn vijand een hele gemeenschap demoniseert en kleineert, schept het smeulende begin van nieuwe brandhaarden van haat en geweld. Dat leert de wapenstilstand van 11 november 1918, waarvan de voorwaarden door het verliezende Duitse kamp als een regelrechte vernedering werden ervaren en bijdroegen tot de wraakzucht van Hitler en de zijnen. Ook de mislukking die de wapenstilstand was, moet worden herdacht. Dat de wapens zwijgen is niet genoeg. Respectvol gesprek tussen zelfkritische vijanden is de aartsmoeilijke, maar noodzakelijke volgende stap. Zo realistisch is: “Heb je vijanden lief” (Matteüs 5, 44).